Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

Eie ua Kijidile?

Eie ua Kijidile?

O kuila o Jijudé jendele mu Jeluzaleme mu Pendekoxi ku muvu ua 33 K.K. ‘a tundile muene mu jixi joso?’

Athu a mu di kunda mu lubhangu luezala ni athu mu Jeluzaleme mu fesa ia Pendekoxi ia 33 K.K.

O Judé a muixana Philo, ua zuela dingi ia lungu ni mundu uavulu uendele mu Jeluzaleme, mu fesa ia Pendekoxi ku muvu ua 33 K.K. kála kia tange o musoso mu divulu dia Ikalakalu 2:5-11.

Philo ua soneka ia lungu ni athu akexile múia mu Jeluzaleme, muéne uambe: “Mundu uavulu ua kexile múia mu Jeluzaleme, avulu akexile mu kuendela bhoxi, a mukuá mu ulungu, akexile mu tunda mu jimbandu joso ja ixi.” Muéne ua tumbula ué o mukanda ua tumikisine Ngilipa 1 kua nguvulu ia Loma Caligula, (Ngilipa 1 uexile mululu ua Helode ua Dikota). Mu mukanda iú, Ngilipa ua zuela ia lungu ni Jeluzaleme, uixi: “O Mbanza Ikôla . . . ki i tokala ngó ku Judeia, maji ia tokala ué ku jixi ja mukua, mukonda mu jixi javulu muala ji sanzala ja Jijudé.”

Ngilipa ua tange o ididi mua kexile o jisanzala ja Jijudé, ididi kála o jixi ja Mezopotamiia, Fidíjia, Pamfídia, Ijitu, Líbia, Silene, Loma, Keleta, Alábia. O ngijiie Joachim Jeremias, uambe: “Sumbala [Ngilipa] ka tange kuila o Jijudé akexile múia mu Jeluzaleme, maji tu tena kuzuela kuila Jijudé joso akexile múia-ku, mukonda o kitumu kia bhingile kuila adiakimi oso aia mu Jeluzaleme.”—Matendelelu 16:16.

Kuebhi kua kexile mu zalela o mundu uoso ua kexile múia mu jifesa ja Jijudé mu mbanza ia Jeluzaleme?

iphena ia kuzoua iosange mu Jeluzaleme

Mivu ioso mu Jeluzaleme mua kexile mu bhita fesa jitatu—o fesa ia Phasu, Pendekoxi ni fesa ia Jibalaka. Ku hama ia dianga, ji midi ni ji midi ja athu Jijudé a tungile mu ixi ioso ia Izalaiele ni mu jixi ja mukuá, akexile múia mu mbanza ia Jeluzaleme phala kubhanga o jifesa jiji. (Luka 2:41, 42; Ikalakalu 2:1, 5-11) Mundu uoso iú ua bhindamene kididi kia kuzekela.

Amoxi akexile mu zeka mu jinzo ja makamba; amukuá akexile mu lukala jinzo. Avulu akexile mu zekela mu jibalaka mu mbanza. Saí kizuua kioso Jezú kia kexile mu Jeluzaleme, muéne uendele ku Betaniia kuene kua zekela.Matesu 21:17.

Mu jinzo javulu mu mbanza ia zukamene ni tembulu, mua kexile jinzo javulu ja kuzóua. O jinzo jiji a ji tungile phala o asonhi ejile mu Jeluzaleme n’a tenene kuzóua ande dia kubokona mu tembulu. Mu jinzo jiji a sange-mu isoneku ku matadi iambe kuila, Theodotus, mukunji ni mutuameni ua dilombe mu diembu, “ua tungu o dilombe phala kutanga-mu o Mak’â Nzambi . . . ua tungu ué maxilu iu ua te-mu menha phala kuzalela o asonhi a bhindamene.”