Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

Mukonda Diahi Kuene Jibibidia Javulu?

Mukonda Diahi Kuene Jibibidia Javulu?

Mukonda diahi kuene Jibibidia * javulu lelu? Phala eie, o kuila o Jibibidia ja ubhe ji tu kuatekesa kuijiia kiambote o Bibidia inga ji tu fidisa? O kuijiia kiambote kiebhi kia moneka o Jibibidia jiji, kua-nda kukuatekesa kuijiia se jene ji tu kuatekesa mba ji tu fidisa.

Maji kia dianga, nanhi ua soneka o Bibidia ni thembu kuxi?

O BIBIDIA IA DIANGA

O Bibidia a i uanununa mu mbandu jiiadi. O mbandu ia dianga iala ni 39 a madivulu, muala ‘Njimbu ia Nzambi.’ (Loma 3:2) Nzambi ua tumu maiala a kixikanu phala kusoneka o madivulu iá mu 1.100 a mivu, tundé ku muvu ua 1513 A.K.K. katé kia bhiti o muvu ua 443 A.K.K. O maiala enhá a beta kusoneka mu dimi dia Hebalaiku, mukonda dia kiki o mbandu íii ia Bibidia a i xana Mikanda Ikola ia Hebalaiku, mba Kikutu Kiokulu.

O mbandu ia kaiadi iala ni 27 a madivulu, ene ua “Maka ma Nzambi.” (1 Tesalonika 2:13) Nzambi ua tumu o maxibulu a Jezú Kristu phala kusoneka o madivulu enhá mu 60 a mivu tundé ku muvu ua 41 K.K. katé 98 K.K. O maiala iá a beta kusoneka o madivulu enhá mu dimi dia Ngeleku, mukonda dia kiki o mbandu íii ia Bibidia a ixana Mikanda Ikola ia Ngeleku, mba Kikutu Kiobhe.

Mu kiki, o 66 a madivulu, a tenesa o Bibidia mba o njimbu ia Nzambi phala o athu. Maji mukonda diahi a bhange dingi Jibibidia ja ka mukuá? Mukonda dia ima itatu íii.

  • Phala kukuatesa o athu kutanga o Bibidia mu dízui diâ dia uvualukilu.

  • Phala kujima o itondalu ia bhange ió a kopiala phala-phe o izuelu i kale kala mu Bibidia ia dianga.

  • Phala kukatula-mu o izuelu iokulu ni ku i bhinganesa mu izuelu ia ubhe.

Tala kiebhi o Jibibidia ja ubhe jo lungulule, ja kaiela o ima itatu íii.

O BIBIDIA IA SEPTUAGINTA MU DIZUI DIA NGELEKU

Hama jitatu ja mivu ande dia izuua ia Jezú, jingijiie akua Judá a mateka kulungulula o Mikanda ia Hebalaiku mu dízui dia Ngeleku. O Bibidia íii eza ku ijiia mu dijina dia Bibidia ia Septuaginta ia Ngeleku. Mukonda diahi a i bhange? Phala kukuatekesa Jijudé javulu kuijiia kiambote o “Mikanda Ikôla.” Mbata avulu ejidile o dízui dia Ngeleku, o dízui dia Hebalaiku kana.​—2 Timote 3:15.

O Septuaginta ia kuatekesa ue jimidi javulu ja athu kexile Jijudé, akexile mu zuela o dízui dia Ngeleku, kuijiia o ilongesu ia Bibidia. Kiebhi? O mesene ngana W. F. Howard uambe: “Tundé mu kaxi ka hama ia dianga, ia kituka o Bibidia ia Ngeleja ia Jikidistá, o akunji a ngeleja akexile mu nhunga dilombe ni dilombe mu ‘kuidikisa ni kulombolola kuma Jezú muène Kristu.’” (Ikalakalu 17:3, 4; 20:20) O ngijiie ia Bibidia ngana F. F. Bruce uambe kuila: Kiki kiene kia bhangesa kuila Jijudé javulu mu kubhita tuithangana “ka kexile mu uabhela dingi kiavulu o Septuaginta.”

Kioso o maxibulu a Jezú kia kexile muia ni kutambula bhofele-bhofele o madivulu a Mikanda Ikola ia Ngeleku, ene akexile mua bunda ni Bibidia ia Septuaginta ia Mikanda Ikola ia Hebalaiku. Mu kiki lelu tuala ni Bibidia ia tenena.

O BIBIDIA IA VULGATA LATINU

Mu kubhita 300 ja mivu, o ngijiie mukua ngeleja ngana Jerome ua lungulula o Bibidia ia Latinu, mu kubhita thembu eza ku ixana mu dijina dia Vulgata Latinu. O Jibibidia mu dízui dia Latinu ja kexile-ku kiá mu maukexilu avulu, mukonda diahi-phe a bhange dingi Bibidia ia mukuá? Jerome ua mesenene ku i iukisa dingi mu kulungulula o “itondalu ni kujima o izuelu io bandekese-mu ni kuta-mu o izuelu io jimune.” Kiene kiambe o The International Standard Bible Encyclopedia.

Jerome ua jimi itondalu iavulu. Maji mu kubhita thembu, o atuameni a jingeleja a bhange kima kiaiibha! Ene a zuela kuila o Bibidia ia Vulgata Latinu iene ngó ia tokalele kukala-ku, mu kiki mu mivu iavulu iene ngó ia kexile-ku! Mu veji dia kukuatekesa o athu kutendela o Bibidia, o Vulgata Latinu ia bhangesa o athu kukamba ku i tendela, mukonda athu avulu k’ejidile kuzuela o dimi dia Latinu.

BHU MONEKA JIBIBIDIA JAVULU JA UBHE

Mu thembu ienioio, athu a suluka mu kubhanga Jibibidia ja mukua kala Syriac Peshitta, ku hama ia katanu K.K. Maji ku hama ia 14 K.K. ima ia lunguluka, a mateka kubhanga Jibibidia phala o athu n’a tene ku jitanga mu madimi mâ a uvualukilu.

Mu Englaterra ku disukilu dia 14 kia hama, John Wycliffe ua mateka ku kubhulula o madimi a uvualukilu, muene ua lungulula o Bibidia mu kingileji, o dimi dia kexile mu tendela kiambote o athu mu ixi iê. Mu kubhita ka kithangana, o ukexilu ua Johannes Gutenberg ua kubhanga jikopia ua jikula o njila phala o jingijiie ja Bibidia ji tene kubhana Jibibidia javulu mu kibatu kioso kia Europa mu madimi avulu.

Kioso o Jibibidia mu kingileji ki ja mateka o ku di bandekesa, amoxi ka xikinine kuila kukala Jibibidia javulu mu dimi dimoxi. Mu hama 18 o mutuameni ua ngeleja mu Englaterra John Lewis ua soneka: “O izuelu i kituka iokulu, o athu ka i tendela, mukonda dia kiki kubhinga kutalesa o Jibibidia j’okulu phala kubhinganesa o izuelu iokulu mu izuelu ia lelu iejiia o athu phala athu a lelu a tene ku i tendela kiambote.”

Lelu o jingijiie ja Bibidia, a beta kuzediua mukonda a tena kutalesa kiambote o Jibibidia j’okulu. Ene a beta kuijiia o mazui ókulu mua soneka o Bibidia, ene ala ua ni mikanda iokulu ia Bibidia iala ni valolo ia dikota, o mikanda íii a i sange mu izuua íii. O mikanda íii i kuatekesa kiavulu phala o isoneku ia Bibidia i tetuluka dingi kiambote.

Mu kiki, kima kiambote kukala ni Jibibidia ja ubhe. Mu kidi, tua tokala kudilanga mu kutanga o Jibibidia jiji. * Maji se o maiala a talesa o Jibibidia jiji, a kalakala mukonda a zolo Nzambi, iá a banze kulungulula o Bibidia, tu tena kuzuela kuila o ikalakalu iâ iala ni valolo ia dikota phal’etu.

 

^ kax. 2 O Jibibidia ji tua mu tanga, Jibibidia ja Hebalaiku, Alamaiku ni Ngeleku, jo lungulule mu mazui a mukuá.

^ kax. 24 Tanga o maka “Como Você Pode Escolher Uma Boa Tradução Da Bíblia?” mu A Sentinela 1 de Maio de 2008.