6-كەڭەس
مورالدىق قۇندىلىقتاردىڭ قۇندىلىعى
مورالدىق قۇندىلىق دەگەن نە؟
مورالدىق قۇندىلىقتاردى ۇستاناتىن ادام اق پەن قارانىڭ، جاقسى مەن جاماننىڭ اراجىگىن انىق اجىراتا الادى. مۇنداي ادامنىڭ قۇندىلىقتارى جاعدايعا قاراي قۇبىلمايدى. ول وزگەرمەيتىن ومىرلىك قاعيدالارعا ساي ارەكەت ەتەدى. ەشكىم كورمەي تۇرعان كەزدە دە وسى ۇستانىمىنان اينىمايدى.
مورالدىق قۇندىلىقتار نەسىمەن قۇندى؟
نەنىڭ جاقسى، نەنىڭ جامان ەكەنىنە قاتىستى نەبىر قاتە تۇسىنىكتەر بالالاردى جان-جاقتان انتالاپ تۇر. مەكتەپتەگىلەر ٴبىرىن ايتسا، تىڭداعان اۋەندەرى، كورگەن فيلمدەرى مەن تەلە-شوۋلارىنىڭ ايتاتىنى مۇلدەم بولەك. سان ٴتۇرلى پىكىرلەردىڭ ورتاسىندا قالعان بالا دۇرىس پەن بۇرىس دەپ سەنىپ كەلگەنىنە كۇمانمەن قاراي باستاۋى مۇمكىن.
وسىنداي كۇماننىڭ شىرماۋىنا ٴجيى جاسوسپىرىمدەر ٴتۇسىپ جاتادى. ٴبىر كىتاپتا ايتىلعانداي، «قۇرداستارى مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى جاسوسپىرىمدەرگە قىسىم جاساپ، وزگەلەرگە ۇناۋ ٷشىن، ورتالارىنا ٴسىڭىسۋ ٷشىن «بىلاي ىستە، بىلاي ىستە» دەپ تۇرتپەكتەپ تۇرادى. جاسوسپىرىمدەردىڭ وسىنى تۇسىنگەنى ماڭىزدى. سونداي-اق ولار وزدەرىنىڭ قۇندىلىق ولشەمدەرى مەن تاڭداۋلارىنا ساي ارەكەت ەتۋدى ۇيرەنۋ قاجەت. ٴتىپتى بۇل دوستارىنا ۇناماسا دا دۇرىس دەگەندەرىنەن تايماۋ كەرەك» («Beyond the Big Talk»). اتا-انالار وسىنى ۇيرەتۋدى بالالارى جاسوسپىرىمدىك شاققا اياق باسپاي تۇرعاندا باستاعاندارى ٴجون.
مورالدىق قۇندىلىقتاردى ٴسىڭدىرۋ
دۇرىس پەن بۇرىستى اجىراتۋدى ۇيرەتىڭىز
كيەلى كىتاپتىڭ كەڭەسى: «ٴتۇيسىنۋ قابىلەتىن قولدانۋ ارقىلى ماشىقتاندىرىپ، جامان مەن جاقسىنى اجىراتا الادى» (ەۆرەيلەرگە 5:14).
-
سوزبەن ايتىڭىز. كۇندەلىكتى جاعدايلاردى قولدانىپ، دۇرىس پەن بۇرىستى ايقىنداپ ٴجۇرىڭىز. مىسالى، بىرەۋ وتىرىك ايتسا، بالاڭىزعا: «بۇلاي ىستەۋگە بولمايدى، ويتكەنى بۇل شىنشىلدىققا جاتپايدى»،— دەڭىز. ال بالاڭىز شىندىقتى ايتسا: «دۇرىس ىستەدىڭ، بالام. ويتكەنى سەن شىنشىل بولدىڭ»،— دەپ ايتىڭىز. بىرەۋ ۇلكەن كىسىگە كومەكتەسپەسە: «بۇلاي ەتۋ دۇرىس ەمەس. ول قۇرمەت تانىتپادى»،— دەسەڭىز بولادى. ال بالاڭىز كومەكتەسكەن جاعدايدا: «سەن قۇرمەت تانىتتىڭ، مۇنىڭ وتە دۇرىس بولدى»،— دەڭىز. وسىلاي ەتسەڭىز، ۋاقىت وتە بالاڭىز نە ىستەپ، نە ىستەمەۋ كەرەكتىگىن ۇيرەنەدى.
-
سەبەبىن ٴتۇسىندىرىڭىز. بالاڭىزعا بىلاي دەپ سۇراق قويساڭىز بولادى: «نەگە شىنشىل بولعان دۇرىس؟ وتىرىك ايتۋ دوستىقتى قالاي بۇزۋى مۇمكىن؟ نەگە ۇرلاۋعا بولمايدى؟» بالاڭىزبەن وسىلاي وي ٴتۇزىپ، ونىڭ جاقسى مەن جاماندى اجىراتا الاتىن قابىلەتىن جەتىلدىرە بەرىڭىز.
-
پايداسىن ٴتۇسىندىرىڭىز. بالاڭىزعا بىلاي دەسەڭىز بولادى: «شىنشىل بولساڭ، باسقالار ساعان سەنىم ارتاتىن بولادى»، «مەيىرىمدى ادام بولساڭ، ادامدار ساعان تارتىلاتىن بولادى».
مورالدىق قۇندىلىقتار وتباسىڭىزدىڭ اجىراماس بولشەگى بولسىن
كيەلى كىتاپتىڭ كەڭەسى: «كىم ەكەندەرىڭە كوز جەتكىزۋ ٷشىن وزدەرىڭدى ۇنەمى تەكسەرىپ وتىرىڭدار» (قورىنتتىقتارعا 2-حات 13:5).
-
مورالدىق قۇندىلىقتار وتباسىڭىزدىڭ اجىراماس بولشەگى بولسا، بىلاي دەپ ايتۋعا قىسىلمايسىز:
-
«ٴبىزدىڭ وتباسىمىزدا وتىرىك ايتپايدى».
-
«ٴبىز ەشكىمگە قول كوتەرمەيمىز، ەشكىمگە ايعايلامايمىز».
-
«ٴبىز دورەكى سويلەۋدى قۇپتامايمىز».
-
بالاڭىز مورالدىق قۇندىلىقتار جاي عانا ورناتىلعان ەرەجەلەر ەمەس، وتباسىنىڭ ٶمىر سالتى ەكەنىن ٴبىلسىن.
-
بالاڭىزبەن وتباسى قۇندىلىقتارىن ٴجيى تالقىلاپ تۇرىڭىز. كۇندەلىكتى جاعدايلاردى ارقاۋ ەتىپ، وعان ٴتالىم بەرىڭىز. تەلەديدارداعى نە مەكتەپتەگى ادامداردىڭ ارەكەتتەرىن ٶزىڭىزدىڭ قۇندىلىقتارىڭىزبەن سالىستىرىپ وتىرىڭىز. بالاڭىزدان: «ال سەن نە ىستەر ەدىڭ؟ ٴبىزدىڭ وتباسىمىزدا بۇل جاعداي قالاي شەشىلەر ەدى؟»— دەپ سۇراڭىز.
ۇستانىمىن ۇشتاڭىز
كيەلى كىتاپتىڭ كەڭەسى: «ار-ۇجداندارىڭدى تازا ساقتاڭدار» (پەتىردىڭ 1-حاتى 3:16).
-
دۇرىسىن ماقتاپ وتىرىڭىز. بالاڭىز دۇرىس ارەكەت ەتكەندە، ماقتاڭىز جانە نە ٷشىن ەكەنىن ٴتۇسىندىرىڭىز. مىسالى: «سەن شىندىقتى ايتتىڭ، سوندىقتان دا سەن مەنىڭ ماقتانىشىمسىڭ»،— دەسەڭىز بولادى. ال بۇرىس ارەكەت ەتىپ، ونىسىن مويىنداعاندا، شىندىعىن ايتقانى ٷشىن ونى ماقتاڭىز. سودان كەيىن عانا جونگە سالىڭىز.
-
بۇرىسىن تۇزەپ وتىرىڭىز. بالاڭىزعا ٶز ٸسى ٷشىن جاۋاپ بەرۋدى ۇيرەتىڭىز. ول نەنى قاتە ىستەگەنىن ٴبىلسىن، ٵرى بۇل قىلىعى وتباسىلىق قۇندىلىقتارعا قانشالىقتى جات ەكەنىن ٴتۇسىنسىن. كەيبىر اتا-انالار بالاسىنىڭ كوڭىلىن تۇسىرگىسى كەلمەي، بۇرىس قىلىعىنا كوز جۇمىپ، ۇندەمەي قويا سالادى. بىراق اتا-انا بالاسىنا ىستەگەن ٸسىنىڭ نەگە بۇرىس ەكەنىن ٴتۇسىندىرىپ وتىرسا، بۇل بالانىڭ ار-ۇياتىن قالىپتاستىرىپ، جاقسى مەن جامانعا سەزىمتال ەتەدى.
قىزىقتى بولار مالىمەتتەر
ويانىڭدار!
جىنىستىق تاربيە
بالالار جىنىستىق قاتىناس تۋرالى مالىمەتتى بارعان سايىن ەرتە جاستان كورىپ-ەستۋدە. بۇل ورايدا ٴسىزدىڭ نەنى بىلگەنىڭىز ٴجون؟ ولاردى قورعاۋ ٷشىن نە ىستەي الاسىز؟
