KALA nee wa fa u wete Sara a fikama pokati konduda ta talaatala. Kala wa fa u wete omukainhu oo a dile kOushilo woPokati e na omesho mahokwifa. Mbela ota monika a nyika oluhodi? Ngeenge osho, oshipu okuuda ko kutya omolwashike. Eumbo lavo oli na ondjokonona. Ye nomushamane waye, Abraham, ova kala mo eedula dihapu tava hafele onghalamwenyo. * Ve li oukwaneumbo, ova li tava diladila kutya omo tava kala fiyo ofiyo.

Ova li hava di muUr, oshilando sha punapala shi na ovafaneki, ovahambwidi novalandifi vahapu. Nomolwaasho otashi ulike kutya ova li ve na oiniwe. Ashike Sara kali ashike a tala ko eumbo lavo li li onhele yokutuvikila oiniwe yaye. Ova kala mo omido dihapu pamwe nomushamane waye momafimbo mawa nomomafimbo mai. Omo va kala tava ilikana lwoikando kuKalunga kavo omuholike, Jehova. Onghee hano, osha li sha yeleka eshi Sara e hole eumbo lavo.

Ashike Sara okwa li a hala okutembuka monhele oyo a li e shii nawa. Nonande otashi dulika a li e na omido 60 lwaapo, okwa li tai keenhele ehe shii ko noku ka kala nonghalamwenyo ya nyika oshiponga noidjuu, nopehe na eteelelo lokwaaluka. Oshike sha li sha etifa omalunduluko a tya ngaho monghalamwenyo yaye? Oshike hatu lihongo kunena kombinga yeitavelo laye?

Sara otashi dulika a kulila muUr. Kunena, oshilando osho kashi po vali. Ashike pefimbo laSara, omwa li hamu kanghama eeshikepa dovashingifi nadimwe omomulonga waEufrat, va eta oinima yondilo ya dja kokule koshilongo osho sha punapala. Eemhunga dovanhu oda li hadi kala tadi ende momapandavanda a finana nokwa ngolyauka omuUr, eeshikepa oda li hadi kala tadi lipingafana da tya oishingifo yado, nopomalandifilo asho opa li hapa kala oinima i lili noku lili. Diladila kuSara ta kulile moshilongo osho shiyadi ovanhu, nokushiiva ovanhu vahapu vamo komadina. Nopehe na omalimbililo, ova li yo ve mu shii molwaashi okwa li omukainhu e na ouwa we likalekelwa. Okwa li yo e na ovapambele vahapu moshilando osho.

Sara okwa tumbulwa mOmbiibeli omolweitavelo laye la kola, ashike kali a itavela oshikalunga shomwedi osho sha li hashi longelwa muUr ashishe. Moshilando omo omwa li oshungo yoshikalunga osho. Ponhele yaasho, Sara okwa li ha longele Kalunga kashili Jehova. Ombiibeli inai popya kutya osha enda ngahelipi opo a kale e na eitavelo. Xe okwa li ha longele oikalunga pomhito yonhumba. Lwanima Sara okwa li a hombolwa kuAbraham, omulumenhu oo a li e mu dule needula omulongo. * (Genesis 17:17) Lwanima okwa ka shiivika e li “xe yaaveshe ava hava itavele.” (Ovaroma 4:11) Ova li ve na ohombo tai ende nawa noya kola, va li va fimanekafana, hava kundafana nawa nohava longele kumwe nehalo liwa opo va kandule po omaupyakadi. Kakele kaasho, ova li ve hole Kalunga.

Sara okwa li e hole omushamane waye neenghono, nova li va ninga eumbo lavo popepi novapambele  vavo muUr. Ndele lwopokati opo ova li va shakeneka onghalo inyemateka. Ombiibeli oya ti kutya Sara “okwa li ongadji, iha dala.” (Genesis 11:30) Meputuko olo pefimbo olo, onghalo yaSara oya li eshongo. Ashike Sara okwa kala omudiinini kuKalunga nokomushamane waye. Omutekulu wavo Lot oo a li ofiye osha yela kutya okwa li a fa omona wavo. Ova kala tava pula komesho monghalamwenyo fiyo osheshi efiku limwe oinima ya li ya lunduluka.

Abraham okwa li e uya kuSara a tunhukwa. Okwa li a kuminwa osho sha ningwa po. Kalunga kavo okwa popya naye, e mu holokela, nopehe na omalimbililo, okupitila momweengeli. Diladila ashike Sara ta tale omushamane waye nomesho aye mawa, te mu pula a kumwa ta ti: “Okwe ku lombwela shike? Kwafele nge u lombwele nge.” Otashi dulika Abraham a li a kala omutumba tete opo a ngungumaneke omadiladilo aye; opo nee te mu lombwele osho Jehova a popya ta ti: “Dja mo medu leni nomepata loye, ove u ye kedu olo handi ke ku ulikila.” (Oilonga 7:2, 3) Konima eshi va ngungumana, ova li va dilonga kombinga yoshinakuwanifwa osho Jehova a hala oku va pa. Ova li ve na okutembuka mo moshilongo shavo omo va kala nonghalamwenyo youdjeko noku ka kala ovatembauki. Mbela Sara okwa li te ke linyenga ngahelipi? Nopehe na omalimbililo, Abraham okwa kala te mu tale nohokwe. Mbela okwa li ngoo te ke mu yambidida nehalo liwa omolwomalunduluko oo manene monghalamwenyo yavo?

Etokolo olo la li li na okuningwa kuSara otashi dulika li kale oshinima shikumwifa kufye. Otashi dulika tu diladile kutya: ‘Kalunga ke na efiku a pulile nge ile kaume kange kopahombo tu ninge oshinima sha tya ngaho.’ Ashike nande ongaho, mbela atusheni ihatu ningi omatokolo a yukila oko? Otu li mounyuni u hole omaliko, oo tashi dulika u tu ladipike tu pitife komesho ouwa wetu, oiniwe ile eameno. Ashike Ombiibeli oye tu ladipika tu ninge etokolo la yooloka ko oko, tu konge tete oinima yopamhepo notu pitife komesho okulonga ehalo laKalunga ponhele yaalo letu. (Mateus 6:33)Eshi hatu dilonga kwaasho Sara a ninga, otashi dulika tu lipule kutya: ‘Ohandi ka ninga etokolo lilipi monghalamwenyo?’

Eshi Sara a li ta longele oinima yaye, okwa li a taalela eshongo la kula li na sha naasho ve na okufiya po naasho ve na okuya nasho. Kali ta dulu okuya noinima oyo ya kula unene itai dulu okuhumbatwa keendongi nosho yo keengamelo, noka li ta dulu okuhumbata oinima oyo itai wapalele okutembaukwa nayo. Nopehe na omalimbililo, ova li ve na okulandifa po oinima yavo ihapu ile oku i yandja po. Natango ova li ve na okufiya po onghalamwenyo iwa yomoshilando, ngaashi okuya noupu keenhele domalandifilo oko ta dulu oku ka landa oilya, ombelela, oiimati, oikutu nosho yo oipumbiwa i lili noku lili.

Otashi dulika sha li yo shidjuu kuSara okufiya po eumbo lavo. Ngeenge ola li la fa omaumbo mahapu oo ovalafululi voikulunima va konakona mona muUr, Sara okwa li e na okufiya po oinima iwa neenghono.  Omaumbo amwe okwa li e na eenduda dihapu nosho yo omeva mawa omeefifiya neepomba domeva. Nokuli nomaumbo ombilixa otashi dulika a li haa tungwa e na omakuma a kola nokwa uvilikwa nawa noku na omivelo hadi patwa. Mbela otenda otai dulu ngoo okwaamena omunhu keembudi ngaashi omaumbo a tya ngaho? Ile okwaamena omunhu keenghoshi, keengwe, komamwangha nokeembidi, oyo ya li ya sha moilongo yopefimbo opo oyo ya tumbulwa mOmbiibeli?

Ongahelipi shi na sha novapambele? Sara okwa li ta fiye po oolyelye? Elombwelo laKalunga olo kutya “dja mo medu leni nomepata loye” otashi dulika la li unene eshongo kuye. Omukainhu oo e na ohamu nomunahole osha yela kutya okwa li e na ovamwaina ovamati noukadona, ounona vavamwaina nosho yo ovamwaina vaxe naina ovo a li e na ekwatafano liwa navo notashi dulika ka li te ke va mona vali. Ashike nande ongaho, Sara okwa li a pula komesho nouladi nokukala te lilongekidile etembu efiku keshe.

Nonande opa li omashongo, Sara okwa li a longela nokwe lilongekidila efiku lokuya. Tera, oo a li omunamido, okwa li e na okuya pamwe naAbraham naSara, nonande okwa li e na omido 200 lwaapo. (Genesis 11:31) Nopehe na omalimbililo, Sara okwa li e na oilonga ihapu yokufila oshisho omudali waye oo a kulupa. Lot naye okwa li a ya pamwe navo eshi tava dulika kuJehova ndele tava ‘di mo medu lOvakaldea.’ — Oilonga 7:4.

Osheendo osha li sha ya tete muHaran, osho sha li eekilometa 960 kouningininolundume womukunghulo waEufrata. Ova li va kala muHaran oule wokafimbo. Tera otashi dulika a li ta vele pefimbo opo noita dulu okweenda oshinano shile. Ova kala mo fiyo Tera a fya e na eedula 205. Pomhito imwe fimbo va li molweendo, Jehova okwa li vali a popya naAbraham, e mu lombwela vali a fiye po oshilando osho opo a ye kedu oko te ke mu ulikila. Ndele pomhito oyo, Jehova okwa li a weda ko eudaneko litunhula a ti: “Ohandi ku ningi oshiwana shinene.” (Genesis 12:2-4) Ashike eshi va fiya po Haran, Abraham okwa li e na omido 75, ofimbo Sara a li e na 65, nokava li ve na ounona. MuAbraham omwa li tamu dulu okudja ngahelipi oshiwana? Mbela okwa li e na okukonga omukulukadi umwe vali? Pefimbo opo ovanhu ova li hava hombola ombada, nomolwaasho otashi dulika Sara a li e lipula shi na sha naasho.

Ova li va dja mo muHaran ndele tava pula komesho. Ndele didilika kutya paife ova li noolyelye. Ehokololo otali ti kutya oukwaneumbo waAbraham owa li wa ya u na omaliko oo wa likola “novapika ve ve likongela muHaran.” (Genesis 12:5) Nopehe na omalimbililo, Abraham naSara ova lombwela vamwe vomuvo kombinga yeitavelo lavo ovo va li ve na ehalo okupwilikina. Ovajuda vamwe vonale ova ti kutya ovanhu ovo va popiwa movelishe oyo ova li ovanhu ovo va ninga veitavelo lOshijuda nova li va hovela okulongela Jehova oo a li ha longelwa kuAbraham naSara. Ngeenge osho ngaho, osha yela kutya eitavelo la kola laSara ole mu kwafela a kale a tomhwa eshi a li ta popi navamwe kombinga yaKalunga noyeteelelo laye. Natu dilonge kwaasho molwaashi otu li mounyuni omo ovanhu vehe na eitavelo neteelelo. Ngeenge owe lihongo sha shiwa mOmbiibeli, mbela ito dulu oku shi lombwela vamwe?

Konima eshi va tauluka omulonga waEufrata, tashi dulika mo 14 Nisan 1943 K.P.O, ova li va yuka kolukadi va finda medu olo Jehova e va udanekela. (Exodus 12:40, 41) Kala nee wa fa u wete Sara ta talaatala, a kuminwa ewapalo nonghalo yomhepo yedu olo nosho yo oinima i lili noku lili. Popepi nomiti dinene domuMore, popepi naSekem, Jehova okwa li e lihololela vali Abraham ndele te mu lombwele ta ti: “Edu eli handi ke li yandja koludalo loye.” Outumbulilo ‘oludalo’ owa li tau ti sha shihapu kuAbraham. Nopehe na omalimbililo, owa li we mu diladilifa kombinga yoshikunino shaEden, omo Jehova a li a xunganeka kutya oludalo otali ka hanauna po Satana. Jehova okwa hangwa nale a lombwela Abraham kutya oshiwana osho tashi di muye otashi ka etela omanangeko noupuna ovanhu aveshe kombada yedu. — Genesis 3:15; 12:2, 3, 6, 7.

Ashike oukwaneumbo oo nao owa li wa hangwa komaupyakadi ounyuni ou. Kanaan osha li sha hangwa kondjala, na Abraham okwa li a tokola okutwala oukwaneumbo waye kuEgipti. Ashike okwa li a didilika kutya moshitukulwa omo omwa nyika oshiponga. Onghee okwa li a lombwela Sara a ti: “Tala, ondi shi shii, kutya ove omwalikadi muwa. Hano Ovaegipiti eshi tave ke ku mona, otava ka tya: ‘Ye omwalikadi waye, ndele vo otava ka dipaa nge,’ ndee ove to kala nomwenyo. Hano tya, ove omumwameme, opo ndi kale nawa molwoye, ame ndi dule okukala nomwenyo molwoye.” (Genesis 12:10-13) Omolwashike Abraham a li a ninga eindilo la tya ngaho?

Abraham kali ha popi oipupulu nokali evaya, ngaashi ovakembauli vamwe tava ti. Sara okwa li shili mumwaina, na Abraham okwa li e na omatomheno okukala  a lungama. Abraham naSara ova li ve shii kutya kape na sha sha fimanenena shi dule elalakano laKalunga li na sha nokumona oludalo le likalekelwa nosho yo oshiwana okupitila muAbraham, nomolwaasho okwa li a pumbwa neenghono okukala a amenwa. Kakele kaasho, oumbangi wovalafululi voikulunima otau ulike kutya ovalumenhu Ovaegipti ovo va li ve na eenghonopangelo ova li hava kufa po ovakulukadi vavamwe, ndele tava dipaa ovashamane vavo. Onghee hano, Abraham okwa li a katuka pandunge, na Sara okwa li a longela kumwe naye metokolo laye.

Lwopokati opo, opa li pa holoka onghalo oyo ya ulika kutya oshi shii okuudiwa ko eshi Abraham a li a tila. Omalenga aFarao amwe okwa li a mona kutya Sara omukainhu muwa, oukwatya oo udidilikwedi kovanhu vepupi laye. Okwa li a lombwela Farao kombinga yomukainhu oo, ndele Farao te a lombwele kutya omukainhu na kufwe ko. Nopehe na omalimbililo, Abraham oku na okukala a li a nyika oluhodi, ofimbo Sara a li a tila. Ashike osha fa shi li ngaha kutya kali a ungwaungwa naye ngaashi onghwate, ndele ongaashi omweenda a fimana. Farao otashi dulika a li a pangela omhangela a fuule Sara noku mu hokwifa noupuna waye, opo nee te likundifa mumwaina opo a ninge omukulukadi waye. — Genesis 12:14-16.

Diladila nee kuSara ta talele momakende omombala omutungilo wedu waEgipti. Mbela okwa li e udite ngahelipi eshi e li vali meumbo la tungwa nekuma, la ningwa nawa nomu na oikulya ye mu longekidilwa? Mbela okwa li a fuukila onghalamwenyo youdjeko, tashi dulika i dulife ashishe osho a li e shii muUr? Ngeno Sara okwa li a efa po Abraham ndele ta ningi omukulukadi waFarao, ngeno Satana okwa ka kala a hafa. Ashike Sara ina ninga nande ngaho. Okwa kala omudiinini komushamane waye, kohombo yaye nokuKalunga. Ngeno okwa li ovalihomboli aveshe kunena mounyuni ou inau koshoka paenghedi hava kala ovadiinini ngeno oinima otai ende nawa. Mbela ito dulu okuhopaenena oudiinini waSara ngeenge to ungaunga novaholike voye nosho yo ookaume koye?

Jehova okwa li a ya mo olunyala opo a amene omukainhu oo omuholike, a li a tumina Farao novaneumbo laye omaudjuu. Eshi Farao a shiiva kutya Sara omukulukadi waAbraham, okwa li e mu shunifa komushamane waye ndele ta pula va dje mo muEgipti aveshe. (Genesis 12:17-20) Abraham ka li tuu a hafa eshi a alulilwa omukulukadi waye omuholike! Dimbuluka kutya okwa li e mu lombwela pahole a ti: “Ondi shi shii, kutya ove omwalikadi muwa.” Ashike okwa li yo a pandula oukwatya waSara umwe vali wa denga mbada u dule oo, ouwa wokomutima u dule kokule eholokepo lokombada. Sara okwa li e na ouwa wokomutima, oo wa lengwa kuJehova. (1 Petrus 3:1-5) Atusheni ohatu dulu okukulika oukwatya muwa wa tya ngaho. Ngeenge otwa kala twa pitifa komesho oinima yopamhepo ponhele yoinima yopamaliko, hatu kendabala okulombwela vamwe kombinga yeshiivo olo tu na li na sha naKalunga nokukala ovadiinini komifikamhango daKalunga dopaenghedi ngeenge hatu shakeneke omayeleko, ohatu ka hopaenena eitavelo laSara.