BANTU mingi ya Afrika ya Esti ke zaba kingana yai mpi ntembe kele ve nde bantu mingi na ntoto ya mvimba ke sadilaka yo. Keti nge ke yindulaka mpi mutindu yai kana nge me defa mbongo na nduku mosi to na kisika ya nkaka? Bantangu ya nkaka, yo lenda vanda mbote. Keti yo kele ngindu ya mbote? Inki kele bigonsa ya kudefa?

Kingana ya nkaka ya Swahili ke tendula mambu yina lenda basika kana muntu kudefa. Yo ke tuba nde: “Kudefa to kudefisa ke bebisaka kinduku.” Ya kieleka, mfuka lenda bebisa bangwisana mpi kinduku. Ata bantu me kudibongisa mbote mpi kele ti bangindu ya mbote sambu na kusala diambu mosi, mbala mingi diambu yango ke salamaka ve mutindu bo kanaka. Mu mbandu, kana muntu yina defaka mbongo me vutula ve mbongo yango na ntangu yina bo wakanaka, muntu yina defisaka yandi mbongo lenda wa makasi. Kimbeni lenda basika mpi bangwisana na bo to ya mabuta na bo lenda beba. Sambu mfuka ke basisaka mindondo, beto fwete defa kaka kana beto me suka. Beto fwete mona ve kudefa mbongo bonso mwaye mosi ya kumanisa mpasi na beto.

Kudefa mbongo lenda bebisa bangwisana na beto ti Nzambi. Inki mutindu? Ntete, Biblia ke tuba nde muntu ya mbi ke zolaka ve kufuta mfuka. (Nkunga 37:21) Yo ke tuba mpi pwelele nde: “Kana nge defa mbongo na muntu, nge ta kuma mpika na yandi.” (Bingana 22:7) Muntu ya me defa mbongo fwete zaba nde yandi fwete futa mbongo yina yandi defaka. Kingana ya bantu ya Afrika yai kele ya kieleka: “Kana nge defa makulu ya muntu, nge ta landa yandi konso kisika ya yandi ke nata nge.” Kingana yai ke tendula nde muntu ya kele ti bamfuka mingi ke vandaka ve ti kimpwanza ya kusala mambu ya yandi me zola.

Muntu ya me defa mbongo fwete sosa ntete kufuta mfuka ya nkani kana ve mindondo ta basika. Kuvanda ti bamfuka ke nataka bampasi, ke manisaka mpongi, ke pusaka muntu na kusala kisalu mingi, ke pusaka bankwelani na kuswana, mabuta na kukabwana mpi ke kotisaka bantu na boloko. Mukanda ya Baroma 13:8 ke pesa beto mayele na nsadisa ya ndongisila yai: “Beno vanda ve ti mfuka ata ya muntu mosi, katula kaka mfuka ya kuzolana beno na beno.”

Kana beto tadila mambu ya beto me katuka kutubila, yo kele mbote na kuvanda mayele ntangu beto ke zola kudefa mbongo. Yo me fwana na kudiyula nde: Keti mono kele mpenza na mfunu ya kudefa mbongo? Keti yo ke lomba kubumba mbongo sambu na kulungisa bampusa ya dibuta na mono? To keti bwimi ke pusa mono na kudefa mbongo to mono kele na nzala ya kuzinga ti bima mingi kuluta mbongo yina mono ke zwaka? Ntangu yonso, yo ke vandaka mbote na kusepela ti bima ya nge kele na yo na kisika ya kusosa kudefa.

Kansi mambu ya nkaka lenda sala nde muntu kudefa. Mu mbandu, diambu mosi ya kintulumukina lenda salama mpi nge ke mona ve nki nge fwete sala. Ata mpidina, kana nge me baka lukanu ya kudefa mbongo, nge fwete sala mambu na masonga yonso. Inki mutindu?

Ntete, beto fwete sosa ve kuyiba muntu kaka sambu beto ke mona nde yandi kele ti mbongo to ti bima mingi. Beto fwete yindula ve nde kana muntu ke monana bonso nde yandi kele ti mbongo mingi, yandi fwete sadisa beto. Beto fwete yindula mpi ve nde beto lenda futa to ve mfuka yina sambu muntu yango kele ti mbongo mingi. Beto fwete lula ve bimvwama ya bantu.—Bingana 28:22.

Na nima, beto fwete futa kima ya beto defaka mpi kusala yo kukonda kusukinina. Kana muntu ya me defa nge me tula ve kilumbu ya kufuta yo, nge fwete tula kilumbu mpi kufuta yo na kilumbu yango. Bo ke longisilaka beto na kusonika mambu yina beto me wakana na mukanda sambu na kubuya mavwanga. (Yeremia 32:9, 10) Kana mpila kele, futa mfuka na munkwa na yo yandi mosi sambu nge pesa yandi matondo. Kana nge futa mfuka kukonda mindondo, beno ta vanda ti bangwisana ya mbote. Na Disolo ya Yezu na Zulu ya Ngumba, yandi tubaka nde: “Bika nde ngogo na beno ‘ee’ kutendula kaka ee, ‘ve’ na beno, ve.” (Matayo 5:37) Diaka, yibuka ntangu yonso Munsiku ya Wolo: “Yo yina, mambu yonso yina beno ke zola nde bantu kusadila beno, beno mpi fwete sadila bo yo.”—Matayo 7:12.

Biblia ke pesa bantu yina ke vandaka na nzala ya kudefa mbongo ndongisila yai: “Ya kieleka, kukangama na Nzambi kele na nluta mingi, kana beto ke sepela na yina beto kele na yo.” (1 Timoteo 6:6) Na kikongo ya nkaka, kusepela na bima yina beto kele na yo kele mutindu ya kuluta mbote ya kutina malanda ya mbi ya kudefa. Yo kele pete ve na kusepela ti bima yina beto kele na yo na nsi-ntoto yai ya bantu ke zolaka kulungisa bampusa na bo kukonda kusukinina. Kansi, yai kele dibaku ya beto fwete monisa nde beto kele ya “kukangama na Nzambi.” Inki mutindu?

Beto baka mbandu ya mpangi-bakala mosi ti nkento na yandi na Azia. Na luyantiku ya makwela na bo, bo vandaka kulula bantu yina vandaka ti banzo na bo. Yo yina, bo defaka mbongo na banki, mpi na bampangi na bo ya kinsuni. Bo vukisaka yo ti ndambu ya mbongo na bo mpi bo sumbaka nzo. Kansi na nima, yo kuminaka bo mpasi sambu na kufuta bamfuka yango konso ngonda. Bo kumaka kulutisa bangunga mingi na kisalu mpi kulutisa ntangu fioti ti bana na bo. Bakala tubaka nde: “Mono vandaka kulala ve, kudiyangisa mingi, kumaka kiseku-kiseku mpi kuwa bonso nde bo me tudila mono ditadi ya nene na zulu ya ntu. Mono vandaka na mpasi kibeni.”

Nsuka-nsuka, mpangi-bakala ti nkento na yandi yibukaka bangogo ya 1 Timoteo 6:6 mpi bakaka lukanu ya kuteka nzo na bo. Bo niokwamaka bamvula zole sambu na kukatuka na kizitu yai ya nene. Inki dilongi dibuta yai bakaka na diambu ya bo kutanaka ti yo? Bo tubaka nde: “Kutadila bima ya kinsuni ti disu ya kimpeve kele lutaninu.”

Bantu mingi ke zabaka kingana ya Swahili yina beto me tubila na luyantiku. Ata mpidina, bantu ke landa na kudefa. Na nsadisa ya minsiku ya Biblia yina beto me tadila na zulu, yo ta vanda mpenza mayele na kutadila mbote-mbote ngiufula yai: Keti mono fwete defa mbongo?