Skip to content

Jehova Ndi Yani?

Jehova Ndi Yani?

Dabilo ye Baibili

 Jehova i Ndzimu we malebeswa we Baibili, iye Mbumbi we zwithu zose. (Zumbunulo 4:​11) Mporofiti Aburahama na Moshe kose na Jesu baka be nnamata. (Genesisi 24:27; Ekezodo 15:1, 2; Johani 20:17) Ndiye Ndzimu, isi ni we bathu bangompela ngono “we shango yose.”​—Pisalema 47:2.

 Jehova i zina le Ndzimu la ka shalulika lino zibisiwa ne Baibili. (Ekezodo 3:​15; Pisalema 83:18) Lo dwa dama le Chihebera li nodwa “ku shingikala” ngono bazibi bangwe banjinji ba no kumbula kuti zina i lelo lodwa kuti “U no thama kuti ku Shingikale.” Cheneso iyeyi ino fanila nshingo wa Jehova we ku be Mbumbi ne Nshingikadzi we mazwimisilo a we. (Izaya 55:10, 11) Baibili ino ti batsha kakale ku ziba ngweni we zina Jehova, kwazo kwazo nchelo u we we ludo.—Ekezodo 34:5-7; Luka 6:35; 1 Johani 4:8.

 Zina Jehova i shandulilo ye iKhuwa ye zina le Ndzimu mu Chihebera​—le matama a li manna יהוה (YHWH), a no zigwa se Tetragrammaton. Ku dangwa kwe malebeswa kwe zina le chindzimu mu Chihebera cha ntolo a li to zigwa. Ne kwa ka jalo zina “Jehova” li na hisitiri ndefu mu lulimi gwe iKhuwa, laka tangisa bongwa mu shandulilo ye Baibili ya William Tyndale ye gole le 1530. a

Ini ku dangwa kwe zina le Ndzimu mu Chihebera cha ntolo ku si nga zigwe?

 Chihebera cha ntolo chaka be chi singa shingise shanga dzi no duma dzili dzoga (a, e, i, o, u) ngono chi shingisa shanga dzi no duma ne dzingwe (b, c, d, f, g) koga. Mbali we lulimi gwe Chihebera wa ka be zwilongela shanga dzino duma dzoga dza ka lingisana bulelu koga. Ne kwaka jalo, shule kwe widziwa kwagwa kwe Hwalo dze Chihebera (“Old Testament”), ba Juta ba ka amuchila ku dumila mu bushudzi gwe kuti ha ku zolulwama ku dana zina le Ndzimu. Ha be balila pezhugwi hwalo dzina zina le Ndzimu ba ka be limisila ne matama a no nga “Tetshi” kene “Ndzimu.” Shule kwe ku pinda kwe dzi century, dumila bushudzi ikoku kwa ka andama ngono ku be ku nyeledza choselele ku dangwa kwalo kwe malebeswa. b

 Bangwe ba no kumbula kuti zina le chi Ndzimu la ka li dangwa ku yi “Yahweh,” ngono bangwe bo be ti kuna sekwa la ka li dangwa bo. Nkwalo we Dead Sea Scroll u na i pithu cha Lefitiko imu Chigiriki i no shandula dama Iao. Bakwali be kutanga be Chigiriki ba no kumbula kuti dangwa kwe matama e Iae, I·a·beʹ, ne I·a·ou·eʹ, ngono i koku dangwa a kuna bufakazi gwe kuti ndii ko sekwa a ka be e dangwa mu Chihebera cha ntolo. c

Mikumbulo i siyo ne kwe Zina le Ndzimu mu Baibili

 Nkumbulo u si iwo: Shandulo dzi no shingisa zina “Jehova” dza ka zwi longela ilo.

 Malebeswa: Zina le Ndzimu mu Chihebera ne zila ye Tetragrammaton lo wangwa ka 7,000 mu Baibili. d Shandulo injinji dzo dusa zina le Ndzimu dzi sina lubaka gwe ku thama saikoku, dzi be dzi li misila ne ntupo u nonga “Tetshi.”

 Nkumbulo u si iwo: Ndzimu Masimba Wose ha to sheta zina lakashalulika.

 Malebeswa: Ndzimu ne bukukwe wa ka dothedzela bakwali be Baibili ku shingisa zina lile kanjinjinji, ngono u no layila ba no nnamata kuti be shingise zina lile. (Izaya 42:8; Juwele 2:​32; Malaki 3:​16; Baroma 10:13) Dumbu, Ndzimu wa ka chemela baporofiti be manyepkhwa ba ka be be gwisa ku kangangwisa bathu zina lile.​—Jeremiya 23:27.

 Nkumbulo u si iwo: I li ku tobela chilenje che ba Juta, zina le Ndzimu la ka fanila dusiwa mu Baibili.

 Malebeswa: Malebeswa kuti bangwe be bakwali be ba Juta ba ka be be lamba ku dana zina le Ndzimu. Ne kwa ka jalo, ha ba zo li dusa mu dzikhopi dzabo dze Baibili. Dumbu khani wulu wuti, Ndzimu ha a to shaka kuti iswi ti tobele zwilenje zwe bathu zwi nga ti theusa mu milayo iye.​—Matewu 15:​1-3.

 Nkumbulo u si iwo: Zina le Ndzimu ha li zo fanila shingisiwa mu Baibli ne kuti ha kuto zigwa dumbu kuti lo dangwa chini mu Chihebera.

 Malebeswa: Kumbula kwa ka jalo, wu alakana kuti Ndzimu u no shaka kuti bathu ba no leba ndimi dzi si nga fanane, ba dane ne zila i no fanana. Ne kwa ka jalo Baibili i no lakidza kuti banamati be Ndzimu ba ntolo ba ka be be leba ndimi dzi singa fanane ba ka be dana mazina a kwako ne zila i singa fanane.

 Ku lakidzila, elanjele kuti, nathuli we Iziraili Joshua. Bakirisiti be Century ye kutanga ba ka be be leba Chihebera ba bo dana zina lile beti Yehoh·shuʹaʽ, ngono ba ka be be leba Chigiriki ba ka bo woti I·e·sousʹ. Baibili ino shingisa shandulo ye Chigiriki ye zina la Joshua le Chihebera, ku no lakidzila kuti Bakirisiti baka tobela zila i no hwika ye shingisa mazina kwako a ka jwaeleka mu lulimi gwabo.​—Mishingo 7:​45; Bahebera 4:8.

 Nlayo ntewo i woyo u nga shingisiwa ha ku shanduligwa zina le Ndzimu. Chi kulu kwazo ku pinda zila ye dana, wu kuti zina le Ndzimu li longwe pa la ka fanila mu Baibili.

a Tyndale waka shingisa zina “Iehouah” mu shandulo iye ye buka dze kutanga dzi li shanu (5.) Shule kwe chibaka, lulimi gwe Ikhuwa gwa ka shanduka, ngono ku peletiwa kwe zina le ndzimu la ka thabulugwa. Ku lakidzila, ne gole le 1612, Henry Ainsworth wa ka shingisa zina “Iehovah” mu shandulo iye ye buka yose ye Pisalema. Waka ti e buyulila shandulo i ye ne gole le 1639, ka shingisa zina “Jehovah.” Ne zila i no fanana bashanduli be the American Standard Version of the Bible, ya ka tshambisiwa ne 1901, ba ka shingisa zina “Jehovah” paka ku na zina le Ndzimu mu mikwalo ye Chihebera.

b The New Catholic Encyclopedia, Second Edition, Volume 14, pages 883-​884, ikati: “Mu zwibaka zwi ngwe shule kwe Busungwa, zina Yahweh laka tangisa ku piwa bukulu gwa lo gwa ka shalulika ngono nlenje we kuli misila ne dama ADONAI kene ELOHIM u bo tangisa.”

c Zibiso ya ka paphidzika bona, appendix A4, “The Divine Name in the Hebrew Scriptures,” mu New World Translation of the Holy Scriptures.

d Bona Theological Lexicon of the Old Testament, Volume 2, pages 523-​524.