We Yeova Nũũ?

THAŨKA

We Yeova Nũũ?

Ũndũ Mbivilia ĩsũngĩĩte

Yeova nĩwe Ngai wa wʼo ũla ũwetetwe Mbivilianĩ, na nĩwe Mũmbi wa syĩndũ syonthe. (Ũvuanyʼo 4:11) Na athani ta Avalaamu na Mose nĩmamũthaithaa o tondũ Yesũ wamũthaithaa. (Mwambĩlĩlyo 24:27; Kuma 15:1, 2; Yoana 20:17) O na ĩngĩ, we ti Ngai o wa andũ amwe, ĩndĩ wa andũ onthe “ĩũlũ wa nthĩ yonthe.”—Savuli 47:2.

Yeova nĩyo ĩsyĩtwa ya mwanya ya Ngai o tondũ yonanĩtwʼe Mbivilianĩ. (Kuma 3:15; Savuli 83:18) Ĩsyĩtwa yĩu yumanĩte na ndeto ya Kĩevelania ĩla yonanasya “kũtwʼĩka,” na asomi amwe masyaa kana ĩsyĩtwa yĩu yonanasya “Nũtwʼĩkĩthasya.” Kwoou, maelesyo asu nĩmamwaĩlĩte Yeova vyũ ta we Mũmbi, na ũla wĩanĩasya mawatho make. (Isaia 55:10, 11) Mbivilia nĩtũtetheeasya kũmanya nesa ũla wĩtanĩawʼa na ĩsyĩtwa yĩu Yeova, na mũno mũno nguma yake ĩla ya mwanya vyũ ya wendo.—Kuma 34:5-7; Luka 6:35; 1 Yoana 4:8.

Ĩsyĩtwa Yeova yĩalyũlĩtwe kuma ĩsyĩtwanĩ ya Kĩevelania yĩla yaandĩkawa na nthoo ii inya יהוה (YHWH), ila syĩtawa Tetragrammaton. Vayĩsĩkĩe nesa ũndũ ĩsyĩtwa ya Ngai yatamũkawa na kĩthyomo kĩu kya tene kya Kĩevelania. Ĩndĩ o na vailye ũu, ĩsyĩtwa ya Ngai kwa Kĩsũngũ yĩtamũkawa “Jehovah” na yĩthĩĩtwe yĩitamũkwa ũu kwa ĩvinda yĩasa. Yaandĩkiwe kwa ĩvinda ya mbee Mbivilianĩ ĩla yaalyũlilwe nĩ mũndũ wĩtawa William Tyndale mwaka wa 1530. a

Nĩkĩ ĩsyĩtwa ya Ngai ĩtesĩkĩe ũndũ yatamũkawa na kĩthyomo kya tene kya Kĩevelania?

Kĩevelania kyaandĩkawa kĩte na nthoo ta a, e, ĩ, i, o, ũ, u. Ĩndĩ mũndũ ũla weesĩ Kĩevelania enda kũsoma ndeto aĩ atonya kwongela nthoo ila syaĩle ate kũthĩnĩka. Ĩndĩ o na vailye ũu, yĩla Maandĩko ma Kĩevelania (“Ũtianĩo Mũkũũ”) maminie kũandĩkwa, Ayuti amwe nĩmambĩĩie kũatĩĩa kĩthĩo kĩtaĩle kĩla kyasyaa kana nĩ mavĩtyo mũno kũtamũka ĩsyĩtwa ya Ngai. Na kwoou yĩla mekũsoma na wasya ĩandĩko yĩũweta ĩsyĩtwa ya Ngai, matamũkaa ĩsyĩtwa ya ũnene ta “Mwĩaĩi” kana “Ngai.” Na o ũndũ ĩvinda yaendeeie na kũvĩta, nowʼo kĩthĩo kĩu kyaendeeie na kũnyaĩĩka na kwoou ĩsyĩtwa ya Ngai yaeka kũmanyĩka ũndũ yatamũkawa. b

Andũ amwe masyaa kana ĩsyĩtwa ya Ngai yatamũkawa ta “Yahweh,” namo angĩ ũyĩthĩa me na mawoni me kĩvathũkanyʼo. Ĩvukunĩ yĩmwe ya Kũkũnzwa ya Ũkanga wa Mũnyũ yĩla yĩ na kalungu ka ĩvuku ya Alivai, ĩsyĩtwa yĩu yĩalyũlĩtwe kwa kĩthyomo kya Kĩkiliki ta Iao. Namo aandĩki amwe ma tene ma kĩthyomo kya Kĩkiliki masyaa kana ĩsyĩtwa yĩu yatamũkawa ta Iae, I·a·beʹ, na I·a·ou·eʹ, ĩndĩ vaiĩ ũĩkĩĩthyo o na ũmwe wa kana ĩsyĩtwa yĩu yatamũkawa ũu tene na kĩthyomo kya Kĩevelania. c

Momanyĩsyo ma ũvũngũ ĩũlũ wa ĩsyĩtwa ya Ngai yĩla yĩ Mbivilianĩ

Ũmanyĩsyo wa ũvũngũ: Mbivilia ila itũmĩĩte ĩsyĩtwa “Yeova,” syĩkĩte kwongela ĩsyĩtwa yĩu.

Kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya: Ĩsyĩtwa ya Ngai kwa kĩthyomo kya Kĩevelania yĩla yĩandĩkawa na nthoo inya, ila nĩsyo syĩtawa Tetragrammaton, yĩkwatĩkanaa mavinda ta 7,000 nthĩnĩ wa Mbivilia. d Mbivilia mbingĩ nĩsyumĩtye ĩsyĩtwa ya Ngai na vandũ vayo makekĩa ĩsyĩtwa ya ũnene ta “Mwĩaĩi.”

Ũmanyĩsyo wa ũvũngũ: Ngai Mwene Vinya Wʼonthe ti nginya ethĩwe na ĩsyĩtwa ya mwanya.

Kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya: Ngai mwene nĩwaveveeie ala maandĩkaa Mbivilia maandĩka ĩsyĩtwa yake mavinda ngili mbingĩ, na nũtavĩtye onthe ala mamũthaithaa matũmĩae ĩsyĩtwa yake. (Isaia 42:8; Yoeli 2:32; Malaki 3:16; Alomi 10:13) O na Ngai nĩwasilĩile athani ma ũvũngũ ala matataa kũtuma andũ molwa nĩ ĩsyĩtwa yake.—Yelemia 23:27.

Ũmanyĩsyo wa ũvũngũ: Kwosana na kĩthĩo kya Ayuti, ĩsyĩtwa ya Ngai nĩyaĩle kũvetwa Mbivilianĩ.

Kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya: Nĩwʼo kana aandĩki amwe ma Kĩyuti nĩmaleile kũtamũka ĩsyĩtwa ya Ngai. Ĩndĩ o na vailye ũu, mayaayĩveta Mbivilianĩ syoo. O na ethĩwa twĩ na itumi syĩva, Ngai ndendaa tũatĩĩe syĩthĩo sya andũ ila ileanaa na mĩao yake.—Mathayo 15:1-3.

Ũmanyĩsyo wa ũvũngũ: Ĩsyĩtwa ya Ngai ĩyaĩlĩte kwĩthĩwa Mbivilianĩ nũndũ vaiĩ mũndũ wĩsĩ nesa ũndũ yatamũkawa na kĩthyomo kya Kĩevelania.

Kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya: Ethĩwa ũu nĩwʼo vaĩlĩte kwĩthĩwa vailye, ũu nĩ kwasya kana Ngai endaa andũ onthe, o na ethĩwa maneenaa kĩthyomo kĩva, matamũke ĩsyĩtwa yake o ũndũ ũmwe. Ĩndĩ, Mbivilia nĩyonanĩtye kana athũkũmi ma Ngai ma tene ala maneenaa ithyomo syĩ kĩvathũkanyʼo nĩmatamũkaa masyĩtwa ma andũ kwa nzĩa syĩ kĩvathũkanyʼo.

Kwa ngelekanyʼo, sũanĩa ĩũlũ wa mũsili Mũisilaeli weetawa Yosua. Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa ala maneenaa Kĩevelania maĩ matonya kũtamũka ĩsyĩtwa yĩu ta Yehoh·shuʹaʽ, namo ala maneenaa Kĩkiliki maiyĩtamũka ta I·e·sousʹ. Mbivilia nĩyonanĩtye ũndũ ĩsyĩtwa ya Yosua yĩla nĩ ya kĩthyomo kya Kĩevelania yĩalyũlĩtwe kĩthyomonĩ kya Kĩkiliki, kwonanyʼa kana Aklĩsto mayĩtamũkaa kwosana na kĩthyomo kyoo, o tondũ matamũkaa masyĩtwa ma andũ angĩ.—Meko ma Atũmwa 7:45; Aevelania 4:8.

Mwolooto o ũsu no ũatĩĩwe yĩla tũkũalyũla ĩsyĩtwa ya Ngai. Ĩndĩ ũndũ ũla wa vata ti kũmanya ũndũ ĩsyĩtwa ya Ngai yaĩle kũtamũkwa, vandũ va ũu nĩtũĩkĩĩthye kana nĩyeethĩwa vala yaĩlĩte kwĩthĩwa Mbivilianĩ.

a Tyndale ayĩalyũla ala mavuku atano ma mbee ma Mbivilia atũmĩie ndeto “Iehouah.” Ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda, kĩthyomo kya Kĩsũngũ nĩkyavĩndũkie, na kwoou ũndũ ĩsyĩtwa ya Ngai yaandĩkawa yavĩndũwa nĩ kana yosane na Kĩsũngũ kĩla kyaneenawa ĩvindanĩ yĩu. Kwa ngelekanyʼo, mwaka wa 1612, mũndũ wĩtawa Henry Ainsworth atũmĩie ĩsyĩtwa “Iehovah” nthĩnĩ wa ĩvuku yonthe ya Savuli yĩla waalyũlile. Na mwakanĩ wa 1639 yĩla weekie ĩvuku yĩu moalyũku, atũmĩie ĩsyĩtwa “Jehovah.” O ta ũu, ala maalyũlile ĩla Mbivilia yĩtawa American Standard Version yatumbĩthiwʼe mwaka wa 1901, maĩkĩĩthisye kana nĩmatũmĩa ĩsyĩtwa “Jehovah” o vala ĩsyĩtwa ya Ngai yaĩ nthĩnĩ wa Maandĩko ma Kĩevelania.

b Ĩvuku New Catholic Encyclopedia, Second Edition, Volume 14, ĩthangũ ya 883-884 yaĩtye: “Ĩtina wa ĩvinda, Aisilaeli mauma Mbaviloni, ĩsyĩtwa Yahweh nĩyambĩĩe kwoneka yĩ ya mwanya mũno, na andũ mambĩĩa kũtũmĩa masyĩtwa ta ADONAI kana ELOHIM vandũ vayo.”

c Wenda kũkwata ũvoo mwingangĩ, sisya Nyongeza A4, nthĩnĩ wa Biblia Takatifu—Tafsiri ya Ulimwengu Mpya ungu wa kyongo, “Jina la Mungu Katika Maandiko ya Kiebrania.”

d Sisya ĩvuku Theological Lexicon of the Old Testament, Volume 2, ĩthangũ ya 523-524.