Agtunos Kadi ti Siensia ken ti Biblia?
Sungbat ti Biblia
Wen. Nupay ti Biblia ket saan a libro maipapan iti siensia, umiso ti ibagbagana no dakamatenna ti siensia. Naglaon ti Biblia kadagiti impormasion a maitunos iti siensia a naiduma unay iti patpatien dagiti tattao idi tiempo a naisurat dayta. Usigem ti sumagmamano a pagarigan a mangipakita nga agtunos ti Biblia ken ti siensia.
Adda nangrugian ti uniberso. (Genesis 1:1) Iti sabali a bangir, deskribiren ti adu a nagkauna a sarsarita a saan a naparsua ti uniberso, no di ket basta timmaud lattan. Patien dagiti Babilonio a dagiti didiosen a nangyanak iti uniberso ket nagtaud iti dua a taaw. Kuna met ti dadduma nga estoria a nagtaud ti uniberso iti higante nga itlog.
Ti uniberso ket inaldaw nga iturturong dagiti makagunggona a linteg iti nakaparsuaan, saan ket a babaen iti pagayatan dagiti didiosen. (Job 38:33; Jeremias 33:25) Sigun iti adu a sarsarita, awan maaramidan dagiti tattao iti di mapakpakadaan ken no dadduma kadagiti naranggas nga ar-aramid dagiti didiosen.
Ti daga ket tumtumpaw iti law-ang. (Job 26:7) Mamati ti adu a tattao idi un-unana a ti daga ket sirkulo a patag ken tengtenglen ti higante wenno animal, a kas iti nuang wenno pag-ong.
Dagiti karayan ken ubbog ket agayus nga agturong iti taaw sa agalingasaw nga agbalin a tudo, niebe, wenno uraro. (Job 36:27, 28; Eclesiastes 1:7; Isaias 55:10; Amos 9:6) Mamati dagiti nagkauna a Griego a ti danum dagiti karayan ket aggapu iti taaw nga adda iti uneg ti daga. Nagtultuloy dayta a kapanunotan agingga idi maika-18 a siglo.
Timmaud ken nalapunos dagiti bambantay, ken adda idi iti uneg ti taaw dagiti bambantay ita. (Salmo 104:6, 8) Iti sabali a bangir, kuna ti dadduma a sarsarita a dagiti bambantay ita ket pinarsua dagiti didios.
Ti kinamanagdaldalus ket proteksion iti salun-at. Karaman iti Linteg nga inted ti Dios iti Israel dagiti alagaden maipapan iti panagbuggo no makasagid iti bangkay, panangilasin kadagiti addaan iti makaakar a sakit, ken pananggabur iti ibleng. (Levitico 11:28; 13:1-5; Deuteronomio 23:13) Iti kasupadina, idi naited daytoy a linteg kadagiti Israelita, maysa kadagiti agas nga us-usaren dagiti Egipcio para iti sugat ket nalaokan iti rugit ti tao.
Adda kadi naisurat iti Biblia a saan a maitunos iti siensia?
Awan, kas ipakita ti naannad a panagsukimat iti Biblia. Adtoy ti sumagmamano a palso a kapanunotan no maipapan iti kinaumiso ti Biblia mainaig iti siensia:
Palso: Kuna ti Biblia a naparsua ti uniberso iti innem nga aldaw a sag-24 nga oras.
Pudno: Sigun iti Biblia, pinarsua ti Dios ti uniberso iti di masinunuo a tiempo iti napalabas. (Genesis 1:1) Kasta met, dagiti aldaw ti panamarsua a nadeskribir iti Genesis kapitulo 1 ket saan nga espesipiko a periodo ti tiempo. Kinapudnona, ti intero a periodo ti pannakaparsua ti langit ken daga ket naawagan met iti “aldaw.”—Genesis 2:4
Palso: Ibaga ti Biblia a naparsua nga immuna dagiti mula sakbay ti init tapno mapasamak ti proseso a photosynthesis.—Genesis 1:11, 16.
Pudno: Ipakita ti Biblia a ti init, maysa kadagiti bituen iti “langlangit,” ket naparsua nga immun-una ngem kadagiti mula. (Genesis 1:1) Dimmanon ti silnag ti init iti rabaw ti daga idi umuna nga “aldaw,” wenno tiempo ti panamarsua. Ken idi a naariwanasen ti tangatang iti maikatlo nga “aldaw” ti panamarsua, umdasen ti lawag ti init a mangsuporta iti photosynthesis. (Genesis 1:3-5, 12, 13) Idi laeng a tiempo a nalawagen a makita ti init manipud iti rabaw ti daga.—Genesis 1:16.
Palso: Kuna ti Biblia a rikrikusen ti init ti daga.
Pudno: Kuna ti Eclesiastes 1:5: “Ket ti init met nagsilnag, ket ti init limnek, ket umay nga agan-anangsab iti lugarna a pagsilnaganna.” Ngem deskribiren laeng dagita a sasao ti panagrikus ti init no kitaen manipud ditoy daga. Uray ita, maus-usar ti sasao nga “ileleggak” ken “ilelennek” ti init uray no ti daga ti mangrikrikus iti init.
Palso: Kuna ti Biblia a patag ti daga.
Pudno: Usaren ti Biblia ti sasao a “dagiti ungto ti daga,” kayatna a sawen, “iti kaadaywan a paset ti daga,” ngem dina ipasimudaag dayta a patag ti daga. (Aramid 1:8) Kasta met, ti sasao nga “iti uppat nga ungto ti daga” ket piguratibo a sasao a tumukoy iti intero a rabaw ti daga; mabalin nga iyarig dayta iti uppat a direksion nga itudtudo ti kompas.—Isaias 11:12; Lucas 13:29.
Palso: Kuna ti Biblia a ti sirkumperensia ti sirkulo ket eksakto a mamitlo ti diametrona, ngem ti umiso rukodna ket pi (π), wenno agarup 3.1416.
Pudno: Ti “sinukog a baybay” a mabasa iti 1 Ar-ari 7:23 ken 2 Cronicas 4:2 ket 10 kasiko ti diametrona ken “kinasapulan ti banteng a tallopulo a kasiko tapno palikmutan ti intero nga aglikmutna.” Saan nga eksakto daytoy a rukod, ngem dayta ti kaasitgan. Mabalin met a ti nadakamat a diametro ken sirkumperensia ket ti makin-uneg ken makinruar a rukod ti palanggana.