Pannakaawat iti Postpartum Depression

Ania ngata ti diperensiak? Nabiit pay a nagpasngayak iti napintas ken nasalun-at a maladaga. Rumbeng koma a naragsak ken mapnekak, ngem malmalday, madanagan, ken makaungetak pay ketdi. Dakesak aya nga ina? Apay a malmaldayak unay?

KAS maysa a nabiit pay a nagpasngay, mabalin nga adda dagiti marikriknam a kas iti nadakamat iti ngato. No kasta, saan la a sika ti kasta. Mapattapatta a 70 agingga iti 80 a porsiento kadagiti nabiit pay a nagpasngay ti makarikna iti kasta no dadduma. Ngem ania ti postpartum depression (PPD), ken ania dagiti pakaigapuanna? Kasano a madaeram a sibaballigi ti PPD? Ania ti maitulong dagiti miembro ti pamilia ken ti dadduma a tattao?

Dagiti Sakit

Ti termino a “postpartum depression” tuktukoyenna dagiti tiempo a rumsua ti depression kalpasan ti panagpasngay. Mabalin a rumsua daytoy kalpasan a naipasngay ti asinoman nga anak, saan laeng a ti inauna. Mabalin a rumsua ti depression kalpasan a naalisan, wenno nairegreg ti sikog. Sigun iti Office on Women’s Health iti Department of Health and Human Services ti E.U., nagduduma ti kinakaro dagiti sintoma.

Adu a babbai ti malmalday kalpasan a nagpasngayda. Madlaw daytoy babaen ti saan unay a nakaro a panaglidayda, panagdanag, pannakasuron, agbaliwbaliw a rikna, ken pannakabannog. Maibilang nga apagbiit dagitoy a panagliday, ket uray no dida agpadoktor, maawanto latta iti las-ud ti agarup sangapulo nga aldaw kalpasan ti panagpasngayda.

Nupay kasta, pattapattaen ti American College of Obstetricians and Gynecologists a 1 iti kada 10 a nabiit pay a nagpasngay, kumaro ken agpaut dagitoy a rikna iti umuna a sumagmamano nga aldaw. Mabalin pay a tumaud dagitoy sumagmamano a bulan kalpasan ti panagpasngay. Mabalin a naan-anayen a postpartum depression dayta. Gapu iti nakaro a panagliday, panagdanag, wenno pannakaupay ti nabiit pay a nagpasngay, marigatanen a mangaramid iti inaldaw a trabahona.

Kanayonanna, 1 agingga iti 3 kadagiti nabiit pay a nagpasngay iti kada 1,000 ket addaan iti nakarkaro pay a kita ti depression a maawagan iti postpartum psychosis. Iti daytoy a kasasaad, patien ti maysa nga ina a mapaspasamak dagiti banag a saan a pudno a mapaspasamak wenno makakita kadagiti banag a saan nga agpayso nga adda. Masansan a sangkapanunotna a dangran ti bagina wenno ti maladagana. Rumbeng a maipadoktor a dagus no aramidennan ti naud-udi a nadakamat. *

Dagiti Makagapu

Awan ti nalawag a mapasingkedan a makagapu iti postpartum depression. Agparang a nairaman nga agpadpada dagiti pisikal ken emosional a makagapu. Ti maysa a pisikal a makagapu ket mabalin nga iti umuna a 24 agingga iti 48 nga oras kalpasan ti panagpasngay, kellaat a bumassit ti rummuar a hormone a maawagan iti estrogen ken progesterone agingga a basbassit pay daytan ngem iti kasakbayan ti panaginaw, isu a kellaat nga agbalbaliw ti kasasaad ti bagi. Mabalin a daytoy ti makagapu a rumsua ti depression a kas iti makagapu nga agbalbaliw ti rikna ken rumsua ti panagdanag sakbay ti panagregla. Kalpasan ti panagpasngay, mabalin met a bumassit ti hormone a patauden ti  thyroid. Mabalin nga agresulta daytoy kadagiti sintoma a kaasping ti depression. Gapu kadagitoy, ti PPD ket aw-awagan dagiti managsirarak a “sakit a maigapu kadagiti kemikal ken hormone ti bagi.”

Makapainteres ta sigun iti maysa a pagiwarnak ti medisina, ti postpartum depression ket mabalin a gapu iti di kinabalanse dagiti sustansia ken kurang a bitamina B-complex.

Ti pannakabannog ken kurang a turog ket mabalin met a maysa kadagiti makagapu. Kuna ni Dr. Steven I. Altchuler, maysa a doktor dagiti sakit ti isip idiay Mayo Clinic sadi Minnesota, E.U.A.: “Kalpasan unay ti panagpasngay, ti panaglaladut ken di pannakaturog ket mabalin nga ad-adda a mangpakaro kadagiti babassit a problema. Nalabit maupay ti dadduma a babbai no mariknada a marigatanda a mangtaming kadagiti banag a sibaballigi a natamingda sakbay ti panagpasngayda, a saanda idi a mapaspasaran ti panagliday kalpasan ti panagpasngay, ken nargaan ti pannaturogda iti rabii.” Mabalin met a kumaro ti depression gapu kadagiti emosional a rason a kas iti di naiplano a panagsikog, panagpasngay iti kurang ti bulanna a maladaga, napukaw a wayawaya, pannakaseknan iti pisikal a langa, ken di panangandingay ti sabsabali.

Kanayonanna, adda sumagmamano a gagangay a sarsarita maipapan iti panagbalin nga ina a mabalin a pakaigapuan ti itataud ti depression iti maysa a babai ken ti pannakarikna nga isut’ napaay. Ramanen dagitoy ti kapanunotan a nainkasigudan dagiti paglaingan iti panagbalin nga ina, a rumbeng nga insigida nga agbalin a nasinged ti agina, nga awan ti pakapilawan ti maladaga ken saan a pulos a managsangit, ken rumbeng a perpekto ti nabiit pay a nagpasngay. Iti agpayso a kasasaad, saan a kasta ti mapasamak. Dagiti paglaingan iti panagbalin nga ina ket rumbeng a masursuro, masansan a tiempo ti kasapulan sakbay nga agbalin a nasinged ti agina, adda dagiti maladaga a nalaklaka a maaywanan ngem iti dadduma, ken awan ti perpekto nga ina wenno ina a paglainganna ti amin.

Pannakabigbig

Agingga itay nabiit, masansan a di mausig a naimbag ti postpartum depression. Impatuldo ni Dr. Laurence Kruckman: “Saan a maikabkabilangan dagiti isyu maipapan iti kinasalun-at ti isip ti babbai iti napalpalabas ken naibilang dayta a maysa a kita ti sakit ti isip a maawagan iti hysteria a saan unay a pakaseknan. Saan a pulos a binigbig ti diagnostic manual (DSM IV) ti American Psychiatric Association ti kaadda ti sakit a postpartum depression. Nagbanaganna, daytat’ saan a naisuro kadagiti doktor wenno awan ti mapagtalkan nga impormasion a nagun-odanda. . . . Ket saan a kas iti 30 a tawen a napalabasen, masansan nga agawid dagiti inna manipud iti ospital iti las-ud ti 24 nga oras. Kaaduan a postpartum psychosis, panagliday ken dadduma a depression ket rumsua iti las-ud ti tallo agingga iti 14 nga aldaw kalpasan ti panagpasngay. Isu a nakaawiden dagiti inna ken saan idan a nadayagnos dagiti propesional a makaammo kadagiti sintoma.”

Nupay kasta, sigun ken ni Dr. Carol E. Watkins iti Northern County Psychiatric Associates idiay Baltimore, Maryland, no saan a madayagnos wenno maagasan ti postpartum depression, mabalin nga agtungpal dayta iti napaut a depression ken marigatan ti ina a makisinninged iti maladagana. Dagiti inna nga addaan iti depression ket mabalin a dida igaggagara a mabaybay-an dagiti kasapulan ti maladagada wenno iti kasumbangirna, dida makapagteppel isu a dusaenda ti maladagada kas panangdisiplina. Mabalin nga adda dakes nga epekto daytoy iti itatanor ti isip ken emosion ti ubing.

Kas pagarigan, sigun iti maysa a pagiwarnak ti American Family Physician, dagiti annak ti inna nga addaan iti depression ket nababa ti maalada iti pannubok ngem kadagiti annak dagiti awanan iti depression. Kanayonanna, ti postpartum depression ket mabalin nga adda dakes nga epektona iti dadduma nga annak ken iti asawa a lalaki.

Panangagas

Ania ti mabalin nga aramiden? Rumbeng kadi a basta ibturam laengen dayta? Makaliwliwa a maammuan a natakuatanen a temporario ken maagasan ti postpartum depression. * Nupay mabalin a ti panaginana ken panangandingay ti pamilia ti kasapulan laeng kadagiti saan unay a nakaro a sintoma, rumbeng nga agpadoktorkan no ti kangrunaan a sintoma ket dikan makapagtrabaho gapu iti depression-mo, kuna ti Office on Women’s Health.

Dagiti gagangay unay a pangagas ket dagiti agas a kontra depression, * pannakisarita iti eksperto iti salun-at ti isip, pangagas a hormone, wenno kombinasion dagitoy, depende iti kinakaro ti kasasaad. Ti estilo-kangaroo a panangaywan iti maladaga ket mabalin met a mangkissay iti depression ti ina. * Adda met dagiti alternatibo a pangagas a kas  kadagiti makaagas a mula, acupuncture, ken homeopathy, wenno maysa a sistema ti panangagas a pakausaran ti saggabassit a dosis ti agas a no mausar kadagiti nasalun-at a tattao, mangpataudda kadagiti sintomas ti sakit nga agasanda.

Nupay kasta, adda sumagmamano a mabalinmo nga aramiden tapno makaibturka. Karaman kadagitoy ti pannanganmo iti nasustansia (a pakairamanan dagiti prutas, nateng, ken bukbukel); panangliklik iti caffeine, arak, ken asukar; kalkalainganna a panagehersisio; ken rumidepka no matmaturog ti maladagam. Sigun ken ni Zoraya, maysa a Kristiano nga ina nga agmalmalem idi nga agkarasangit adu nga aldaw kalpasan nga impasngayna ti maysa a nasalun-at a maladaga a babai, nakatulong kenkuana a mangdaer iti depression-na ti panangaramidna a dagus iti gagangay nga ar-aramidenna a panangasaba ken panangisuro kas maysa kadagiti Saksi ni Jehova.​—Kitaem ti naipakuyog a kahon agpaay kadagiti dadduma pay a singasing.

Kasano a Makatulong ti Sabsabali?

Gapu ta ti kangrunaan a makagapu iti postpartum depression ket ti kurang a panaginana, makatulong ti dadduma a tattao babaen ti panangaramidda iti dadduma a trabaho iti balay ken tumulongda nga agaywan iti ubing. Sigun kadagiti panagadal, manmano a rumsua ti postpartum depression kadagiti lugar nga agtitinnulong dagiti agkakabagian a mangandingay ken mangisuro. Kaaduanna, mabalin a dakkel ti maitulong ti maysa a tao babaen laeng ti panagbalinna a mannakipagrikna a managimdeng, panangpatalgedna manen iti rikna ti nabiit pay a nagpasngay, ken ti dina panangbabalaw wenno panangipato. Laglagipem a ti PPD ket maysa a sakit ti bagi ken saanmo a nagayatan. Kas ipatuldo ti organisasion a Postpartum Education for Parents, “saan a mapilit ti maysa a babai ti bagina a mangdaer iti postpartum depression, no kasano a dina makontrol ti panagtrangkasona, panagdiabetesna, wenno panagsakit ti pusona.”

Manipud kadagiti nadakamaten, mabalin a maamiristayo a nupay ti panagpasngay ket mabalin a naragsak a tiempo kadagiti nabiit pay a nagpasngay, mabalin a narigat met dayta. Ti pannakaawattayo iti dayta ket makatulong kadatayo a mangipakita iti panangandingay a kasapulan dagiti nabiit pay a nagpasngay.

[Footnotes]

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 23]

Dagiti Singasing iti Panangdaer iti Postpartum Depression

1. Iyebkasmo ti riknam iti maysa a tao, nangruna iti dadduma pay nga inna.

2. Agpatulongka iti sabsabali a mangaywan iti anakmo, mangaramid kadagiti trabaho iti balay, ken mapan kadagiti pangibaonam. Kiddawem ken ni lakaymo a tulongannaka a mangpasuso iti anakyo no rabii ken iti dadduma pay a trabaho iti balay.

3. Mangiwayaka iti tiempo nga agaramid iti makagunggona iti bagim, uray no 15 la a minuto iti kada aldaw. Padasem ti agbasa, agpagnapagna, ken ti makaparelaks a panagdigus.

4. Uray no maysa laeng ti mairingpasmo iti aniaman nga aldaw, rumangrang-ayka. Mabalin nga adda dagiti aldaw nga awan ti aniaman a mairingpasmo. Saanmo koma a kaunget ti bagim no mapasamak dayta.

5. Ad-adda laeng a maaddaanka iti depression no agputputongka. Agrubbuatka, ken rummuarka iti balay uray apagbiit laeng iti kada aldaw. Makapaimbag kadakayo nga agina ti presko nga angin ken sabali a lugar.

[Credit Line]

Nagtaud iti American Academy of Family Physicians, ti American College of Obstetricians and Gynecologists, ken ti Office on Women’s Health.