1-3. (a) Apay a marurod unay ni apostol Pablo idi adda idiay Atenas? (b) Ania ti masursurotayo no adalentayo ti ulidan ni Pablo?

 MARUROD unay ni Pablo. Isu ket adda idiay Atenas iti Grecia, ti sentro ti edukasion a nagadalan idi da Socrates, Plato, ken Aristotle. Relihioso unay dagiti tattao idiay Atenas. Iti sadinoman a papananna—kadagiti templo, plasa, ken lansangan—nakita ni Pablo dagiti nakaad-adu nga idolo, ta agdaydayaw dagiti taga-Atenas iti nakaad-adu a didiosen. Ammo ni Pablo no kasano ti panangmatmat ti pudno a Dios a ni Jehova iti idolatria. (Ex. 20:4, 5) Kas ken Jehova, daytoy a matalek nga apostol karimonna dagiti idolo!

² Makaparurod a talaga ti nakita ni Pablo idi simrek iti plasa. Nakaad-adu dagiti estatua ti didiosen a ni Hermes a silalamolamo a naintar iti amianan a laud, nga asideg iti kangrunaan a pagserkan. Napno ti plasa kadagiti altar a pagdaydayawan kadagiti didiosen. Kasano a kasabaan ti naregta nga apostol dagiti tattao a naigamer iti panagdaydayaw kadagiti idolo? Kontrolenna ngata ti riknana ket mangbirok iti banag a pagtunosanda kadagiti agdengngeg kenkuana? Matulonganna ngata ti siasinoman a mangbirok iti pudno a Dios ket talaga a masarakanna?

³ Ti panagpalawag ni Pablo iti imatang dagiti edukado a lallaki idiay Atenas, kas nailanad iti Aramid 17:22-31, ket nagsayaat a tuladen no maipapan iti kinasigo nga agpalawag, kinataktika, ken kinalaing a mangtarus kadagiti bambanag. No adalentayo ti ulidan ni Pablo, adu ti masursurotayo maipapan iti no kasano ti mangbirok kadagiti banag a pagtunosantayo kadagiti kasarsaritatayo, iti kasta matulongantay ida nga agpanunot iti lohikal a pamay-an.

4, 5. Sadino ti nangasabaan ni Pablo idiay Atenas, ken siasino ti karaman kadagiti tattao a dimngeg kenkuana?

⁴ Simmarungkar ni Pablo idiay Atenas bayat ti maikadua a panagdaliasatna kas misionero idi agarup 50 C.E. a Bayat nga ur-urayenna ti isasangpet da Silas ken Timoteo manipud Berea, inrugi ni Pablo ti “nakirinnason kadagiti  Judio . . . idiay sinagoga,” kas iti nakaugalianna. Napan pay “iti plasa” tapno makasabaanna dagiti di Judio nga umili ti Atenas. (Ara. 17:17) Lima nga ektaria wenno nasursurok pay ti kalawa ti plasa a masarakan idiay Acropolis, Atenas. Ti plasa, wenno pagtagilakuan, ket saan laeng a lugar a paggatangan ken paglakuan. Isu dayta ti publiko a plasa ti siudad. Kuna ti maysa a reperensia a dayta ti “sentro ti ekonomia, politika, ken kultura ti siudad.” Kaay-ayo dagiti taga-Atenas ti agtataripnong sadiay tapno agsisinnukatda iti kapanunotan.

⁵ Saan a basta-basta laeng dagiti tattao a dimngeg iti palawag ni Pablo idiay plasa. Karaman kadakuada dagiti Epicureo ken Estoico, a miembro ti agbimbinnalubal nga eskuelaan ti pilosopia. b Patien dagiti Epicureo a naiparparna laeng ti itataud ti biag. Kunada nga “awan ti pagbutngantayo iti Dios; awan ti mariknatayo no mataytayo; maaramidtayo no ania ti naimbag; maibturantayo ti dakes.” Rason ken lohika met ti ipagpaganetget dagiti Estoico ken saanda a patien a ti Dios ket maysa a Persona. Agpada dagiti Epicureo ken Estoico a saan a mamati iti panagungar nga isursuro dagiti adalan ni Kristo. Nalawag a dagiti di umiso a kapanunotan dagitoy a dua a grupo ket saan a maitunos kadagiti ikaskasaba ni Pablo a napateg a kinapudno a patpatien dagiti pudno a Kristiano.

6, 7. Ania ti reaksion dagiti dadduma a de adal a Griego iti pannursuro ni Pablo, ket ania ti umasping a reaksion dagiti dadduma a tattao ita?

⁶ Ania ti reaksion dagiti de adal a Griego iti pannursuro ni Pablo? Kuna dagiti dadduma a ni Pablo ket “tarabitab,” wenno “agpidpidut iti bukel.” (Kitaen ti study note iti Ara. 17:18, nwtsty.) Maipapan iti dayta a Griego a termino, kinuna ti maysa nga eskolar: “Dayta a sao ket orihinal nga agaplikar iti maysa a bassit a billit nga agtuktuktok kadagiti bukel. Idi agangay, nayaplikar dayta kadagiti tattao nga agpidpidut kadagiti tedtedda a taraon ken dadduma pay a basura iti pagtagilakuan. Ngem iti panaglabas ti panawen, nausar dayta iti piguratibo a pamay-an a tumukoy iti siasinoman nga agur-urnong iti uray ania a babassit nga impormasion, nangruna iti daydiay saan a makatarus a naimbag kadagita.” No ar-arigen, ibagbaga dagidiay a de adal a lallaki nga ignorante ni Pablo ken ul-ulitenna laeng ti nangnangngegna kadagiti sabsabali. Ngem kas makitatayto, saan a naupay ni Pablo iti kasta a manglais a birngas.

⁷ Kasta met laeng ti kasasaadtayo ita. Kas Saksi ni Jehova, masansan nga insultuendatayo dagiti tattao gapu kadagiti patpatientayo a naibatay iti Biblia. Kas pagarigan, isursuro dagiti dadduma a mannursuro nga umiso ti teoria ti ebolusion ket kunkunada a no nasariritka, masapul nga awatem dayta. Kasda la ibagbaga nga ignorante dagidiay saan a mamati iti dayta. Dagita a de adal a lallaki kayatda a panunoten dagiti tattao nga ‘agpidpiduttayo iti bukel’ no idatagtayo no ania ti kuna ti Biblia ken no dakamatentayo dagiti pammaneknek nga adda nangdisenio kadatayo. Ngem saantayo a maupay iti dayta. Iti kasumbangirna, sikokompiansa nga agsaotayo no ikalintegantayo ti pammatitayo a ti biag ditoy daga ket pinarsua ti masirib a Diseniador, a ni Jehova a Dios.—Apoc. 4:11.

8. (a) Ania ti reaksion dagiti dadduma a nakangngeg iti panangaskasaba ni Pablo? (b) Ania ti mabalin a kaipapanan ti pannakaipan ni Pablo iti Areopago? (Kitaem ti footnote.)

⁸ Sabali met ti reaksion dagiti dadduma a dimngeg iti panangaskasaba ni Pablo iti  pagtagilakuan. “Kasla mangipakpakaammo kadagiti ganggannaet a dios,” kinunada. (Ara. 17:18) Talaga kadi a nangyam-ammo ni Pablo kadagiti baro a didiosen kadagiti taga-Atenas? Saan nga asi-asi dayta ta umarngi dayta iti maysa kadagiti akusasion a nakaidaruman ken nakaigapuan ti pannakapapatay ni Socrates pinullo a tawen idin ti napalabas. Di pakasdaawan a naipan ni Pablo iti Areopago tapno ilawlawagna dagiti pannursuro a karkarna kadagiti taga-Atenas. c Kasano nga ikalintegan ni Pablo ti mensahena kadagiti tattao nga awan ti ammona maipapan iti Kasuratan?

9-11. (a) Kasano a nakaipasdek ni Pablo iti banag a pagtutunosanda kadagiti agdengdengngeg kenkuana? (b) Kasanotayo a matulad ti ulidan ni Pablo iti ministeriotayo?

⁹ Lagipem a napalalo ti pannakariribuk ni Pablo idi nakitana dagiti tattao nga agdaydayaw iti idolo. Ngem imbes nga agsao maibusor iti panagdayaw kadagiti idolo, nagtalinaed a kalmado. Sitataktika nga inkagumaanna nga allukoyen dagiti dumdumngeg kenkuana babaen ti panangdakamatna iti banag a pagtutunosanda. Kinunana:  “Dakayo a taga-Atenas, makitak nga iti amin a banag, dakdakkel ti panagbutengyo kadagiti dios no idilig iti dadduma a tattao.” (Ara. 17:22) No an-anagen, kinuna ni Pablo, ‘Makitak a relihiosokayo unay.’ Nainsiriban a kinomendaran ni Pablo ti panagbalinda a relihioso. Ammona a dagiti dadduma a binulsek ti palso a sursuro ket mabalin nga addaan iti nasingpet a panagpuspuso. Ngamin, ammo ni Pablo nga uray isu a mismo ket ‘saanna idi nga ammo ti ar-aramidenna ken awan idi ti pammatina.’—1 Tim. 1:13.

¹⁰ Maipapan iti banag a pagtutunosanda, dinakamat ni Pablo ti napaliiwna a pammaneknek ti kinarelihioso dagiti taga-Atenas—ti altar a “Para iti Dios a Di Am-ammo.” Sigun iti maysa a gubuayan, “nakaugalian dagiti Griego ken dagiti sabsabali ti mangidedikar kadagiti altar a maipaay kadagiti ‘dios a di am-ammo’ gapu ta maamakda nga adda nalibtawanda a didiosen iti panagdaydayawda ket mabalin a masair ti riknana.” Babaen ti kasta nga altar, bigbigen dagiti taga-Atenas nga adda Dios a dida am-ammo. Inusar ni Pablo ti kaadda ti kasta nga altar tapno mairuanganna ti naimbag a damag nga ikaskasabana. Inlawlawagna: “Ipakaammok kadakayo ti pagdaydayawanyo a saanyo nga am-ammo.” (Ara. 17:23) Naannad ngem makaguyugoy dagiti sasao ni Pablo. Awan ti ikaskasabana a baro wenno karkarna a dios, kas iti impabasol kenkuana dagiti dadduma. Inlawlawagna laeng no siasino ti Dios a dida am-ammo—ti pudno a Dios.

¹¹ Kasanotayo a matulad ti ulidan ni Pablo iti ministeriotayo? No managpaliiwtayo, mabalin a makakitatayo iti pammaneknek no relihioso ti maysa a tao. Nalabit maammuantayo no ania ti relihionna babaen ti panangpaliiwtayo kadagiti insuotna wenno kadagiti bambanag nga adda iti uneg ti balay wenno arubayanda. Mabalintay nga ibaga: ‘Makitak a relihiosokayo. Kayatko ti makisarita kadagiti tattao a relihioso.’ No sitataktika a komendarantayo ti kinarelihioso ti maysa a tao, mabalin a makaipasdektayo iti banag a pagtunosantayo. Laglagipem a ti panggeptayo ket saan a tapno ukomen dagiti tattao maibatay kadagiti narelihiosuan a patpatienda. Adu kadagiti padatayo nga agdaydayaw ti dati a mamatpati kadagiti sursuro ti palso a relihion.

12. Kasano nga imbagay ni Pablo ti pamay-anna a nangasaba kadagiti dumdumngeg kenkuana?

¹² Nakaipasdek ni Pablo iti banag a pagtutunosanda kadagiti agdengdengngeg kenkuana, ngem mataginayonna ngata dayta no mangasaba? Gapu ta ammona a dagiti dumdumngeg kenkuana ket nasursuruan iti pilosopia dagiti Griego ken saanda a pamiliar iti Kasuratan, imbagayna dagiti pamay-anna a nangasaba. Umuna, dinakamatna dagiti pannursuro iti Biblia ngem saan a direkta a nagkotar iti Kasuratan. Maikadua, impariknana kadagiti dumdumngeg kenkuana a maawatanna ti riknada ken imbilangna ti bagina kas maysa kadakuada. Maikatlo, nagkotar iti literatura dagiti Griego tapno ipakitana a ti dadduma kadagiti isursurona ket kas met laeng iti adda a nailanad kadagiti mismo a sursuratda. Ita, usigentayo ti makaguyugoy a palawag ni Pablo. Ania dagiti napateg a kinapudno nga inlawlawagna maipapan iti Dios a di am-ammo dagiti taga-Atenas?

13. Ania ti inlawlawag ni Pablo maipapan iti nagtaudan ti uniberso, ken ania ti kaipapanan ti mensahena?

 ¹³ Ti Dios pinarsuana ti uniberso. Kinuna ni Pablo: “Ti Dios a nangaramid iti lubong ken iti amin a banag nga adda iti dayta, daytoy nga Apo ti langit ken daga, ket saan nga agnaed kadagiti templo nga inaramid ti ima.” d (Ara. 17:24) Saan a basta timpuar lattan ti uniberso. Ti pudno a Dios ti nangparsua iti amin a bambanag. (Sal. 146:6) Saan a kas ken Athena wenno ti dadduma pay a didiosen a ti dayagda ket agpannuray kadagiti templo, sinantemplo, ken altar, ti Kangatuan nga Apo ti langit ken daga ket saan a malaon dagiti templo nga inaramid ti tao. (1 Ar. 8:27) Nalawag ti kaipapanan ti mensahe ni Pablo: Ti pudno a Dios ket nadaydayag ngem iti aniaman nga idolo a masarakan kadagiti templo nga inaramid ti tao.—Isa. 40:18-26.

14. Kasano nga impakita ni Pablo a ti Dios ket saan nga agpannuray kadagiti tattao?

¹⁴ Ti Dios ket saan nga agpannuray kadagiti tattao. Nakaugalian dagiti agdaydayaw iti idolo a kawesan dagiti imahenda kadagiti nagarbo a kawes sa iyatanganda kadagiti nangingina a sagut, wenno makan ken mainum—a kas man la kasapulan dagiti idolo dagiti kasta a bambanag! Nupay kasta, ti dadduma kadagiti Griego a pilosopo a dumdumngeg ken Pablo mabalin a patienda nga awan ti kasapulan ti didiosen manipud kadagiti tattao. No kasta, awan duadua nga immanamongda iti sasao ni Pablo a ti Dios ket ‘saanna a kasapulan ti panagserbi ti tao a kas man la adda kasapulanna.’ Wen, awan ti material a banag a maited dagiti tattao iti Namarsua kadakuada! Imbes ketdi, isu ti mangted iti kasapulan dagiti tattao—ti “biag ken anges ken amin a banag,” a pakairamanan ti init, tudo, ken nadam-eg a daga. (Ara. 17:25; Gen. 2:7) Gapuna, ti Dios, a mangmangted kadatayo iti amin a banag, ket saan nga agpannuray kadagiti tattao.

15. Kasano a tinaming ni Pablo ti pammati dagiti taga-Atenas a natantan-okda ngem dagiti saan a Griego, ken ania a napateg a leksion ti masursurotayo iti ulidanna?

¹⁵ Ti Dios inaramidna ti tao. Patien dagiti taga-Atenas a natantan-okda ngem dagiti saan a Griego. Ngem ti panangipannakkel iti nasionalidad wenno puli ket maikontra iti isursuro ti Biblia. (Deut. 10:17) Sitataktika ken sisisigo a tinaming ni Pablo daytoy a banag. Idi kinunana nga “inaramid [ti Dios] ti tunggal nasion dagiti tattao  manipud iti maysa a tao,” awan duadua a pinagpanunot ni Pablo dagiti dumdumngeg kenkuana. (Ara. 17:26) Tuktukoyenna ti salaysay ti Genesis maipapan ken Adan, a nagtaudan ti puli ti tao. (Gen. 1:26-28) Yantangay maymaysa ti kapuonan dagiti amin a tattao, awan ti puli wenno nasionalidad a natantan-ok ngem iti sabali. Sigurado a naala dagiti dumdumngeg ken Pablo ti kababagas ti palawagna! Adda napateg a leksion a masursurotayo iti ulidanna. Nupay kayattayo ti agbalin a nataktika ken nainkalintegan iti trabahotayo a panangasaba, ditay kayat a pakapsuten ti puersa ti mensahe ti Biblia tapno laeng awaten dayta dagiti sabsabali.

16. Ania ti panggep ti Namarsua agpaay kadagiti tattao?

¹⁶ Pinanggep ti Dios nga agbalin a nasinged kenkuana dagiti tattao. Uray no nabayag idin a pagdedebatean dagiti pilosopo a dumdumngeg ken Pablo ti maipapan iti panggep ti kaadda ti tao, pulos a saanda a nailawlawag a naimbag dayta. Nupay kasta, silalawag nga impalgak ni Pablo no ania ti panggep ti Namarsua agpaay kadagiti tattao—“tapno sapulenda ti Dios. Masapulanda no ikagumaanda a biroken, ta kinapudnona, saan nga adayo iti tunggal maysa kadatayo.” (Ara. 17:27) Posible a maam-ammo dagiti taga-Atenas ti Dios a dida am-ammo. Ngamin, isu ket saan nga adayo kadagidiay talaga a mayat a mangbirok ken mangammo iti maipapan kenkuana. (Sal. 145:18) Imutektekam ta inusar ni Pablo ti termino a “kadatayo.” Gapuna, inramanna ti bagina kadagidiay nasken a ‘mangsapul’ ken ‘mangbirok’ iti Dios.

17, 18. Apay a masapul a matignay dagiti tattao nga umasideg iti Dios, ken ania ti masursurotayo iti wagas a panangguyugoy ni Pablo kadagiti dumdumngeg kenkuana?

¹⁷ Masapul a matignay dagiti tattao nga umasideg iti Dios. Kinuna ni Pablo nga “adda biagtayo, makagunay ken addatayo” gapu iti Dios. Kuna ti dadduma nga eskolar a tuktukoyen ni Pablo dagiti sasao ni Epimenides, a maysa a dumadaniw a taga-Creta idi maikanem a siglo B.C.E. ken “nalatak iti pakasaritaan ti narelihiosuan  a tradision ti Atenas.” Nangted ni Pablo iti sabali pay a rason no apay a masapul nga umasideg dagiti tattao iti Dios: “Imbaga ti dadduma a dumadaniwyo, ‘Ta annaknatayo met.’” (Ara. 17:28) Masapul a matignay dagiti tattao nga umadani iti Dios yantangay isu ti nangparsua iti tao a nagtaudantayo amin. Tapno madanonna ti puso dagiti dumdumngeg kenkuana, nainsiriban a nagadaw a direkta ni Pablo manipud kadagiti sursurat dagiti Griego nga awan duadua a raraemenda. e Kas panangtulad iti ulidan ni Pablo, mabalintay ti agadaw no dadduma iti sumagmamano a sasao manipud iti sekular a historia, ensiklopedia, wenno dadduma pay a mapagtalkan a reperensia. Kas pagarigan, dagiti maitutop a sasao a naadaw iti mapagtalkan a reperensia ket mabalin a makatulong tapno makombinsir ti maysa a tao a saan a Saksi maipapan iti nangrugian ti sumagmamano nga ulbod a narelihiosuan a kaugalian wenno selebrasion.

¹⁸ Agingga iti daytoy a punto iti palawagna, inlawlawag ni Pablo dagiti napateg a kinapudno maipapan iti Dios, a sisisigo nga imbagayna dagiti sasao nga inusarna kadagiti dumdumngeg kenkuana. Ania ti kayat ti apostol nga aramiden dagiti taga-Atenas maipapan iti daytoy a napateg nga impormasion? Iti panangituloyna iti palawagna, imbagana no ania ti aramidenda.

19, 20. (a) Kasano a sitataktika nga imbutaktak ni Pablo ti kinaubbbaw ti panagdaydayaw kadagiti idolo nga inaramid ti tao? (b) Ania ti rumbeng nga aramiden dagiti dumdumngeg ken Pablo?

¹⁹ Nakasaganan ni Pablo a mangiparegta kadagiti dumdumngeg kenkuana no ania ti rumbeng nga aramidenda. Tinukoyna manen ti kinotarna manipud iti sursurat dagiti Griego ket kinunana: “Gapu ta annaknatayo ti Dios, ditay koma ngarud panunoten a ti Dios ket kasla balitok wenno pirak wenno bato, nga umasping iti kitikit ken disenio ti tao.” (Ara. 17:29) Gapuna, no ti tao ket inaramid ti Dios, kasano koma a ti Dios ket mayaramidan iti idolo, nga aramid dagiti tattao? Ti nataktika nga argumento ni Pablo imbutaktakna ti kinaubbaw ti panagdaydayaw kadagiti idolo nga inaramid ti tao. (Sal. 115:4-8; Isa. 44:9-20) Ti panangibagana iti “ditay” awan duadua a pinagbalinna a saan unay a nasakit ti balakad ni Pablo.

²⁰ Imbatad ti apostol a nasken ti panagtignay: “Agpayso a pinalabas ti Dios dagiti tiempo ti kinaignorante [ti panangipapan a ti Dios ket maay-ayo dagiti tattao babaen ti panagdaydayawda kadagiti idolo]; ngem idekdeklarana itan a masapul nga agbabawi ti amin a tao iti sadinoman.” (Ara. 17:30) Mabalin a nasdaaw ti dadduma a dumdumngeg ken Pablo idi imbagana a masapul nga agbabawida. Ngem daytoy a makaguyugoy a palawagna nabatad nga ipakitana nga utangda ti biagda iti Dios isu a manungsungbatda Kenkuana. Masapul a birokenda ti Dios, ammuenda ti kinapudno maipapan kenkuana, ken agbiagda a maitunos iti dayta. Para kadagiti taga-Atenas, kaipapanan dayta a masapul a bigbigenda a ti idolatria ket maysa a basol a nasken nga isardengdan.

21, 22. Inngudo ni Pablo ti palawagna babaen ti ania a makagutugot a sasao, ken ania ti kaipapanan dagita para kadatayo ita?

 ²¹ Inngudo ni Pablo ti palawagna babaen kadagitoy a makagutugot a sasao: “Nangikeddeng [ti Dios] iti aldaw ti nalinteg a panangukomna iti intero a daga babaen ti maysa a lalaki a dinutokanna, ken nangipaay iti garantia iti amin a tattao babaen ti panangpagungarna kenkuana.” (Ara. 17:31) Gapu ta adda dumteng nga Aldaw ti Panangukom, nasken ngarud a birokenda ti pudno a Dios. Saan nga innaganan ni Pablo no siasino ti nadutokan nga Ukom. Imbes ketdi, adda nakaskasdaaw nga imbaga ni Pablo maipapan iti daytoy nga Ukom: Isu ket nagbiag kas tao, natay, sa pinagungar ti Dios!

²² Dayta a makagutugot a konklusion ket napnuan kaipapanan para kadatayo ita. Ammotayo a ti napagungar a ni Jesu-Kristo ti Ukom a dinutokan ti Dios. (Juan 5:22) Ammotayo met nga agpaut iti sangaribu a tawen ken umad-adanin ti Aldaw ti Panangukom. (Apoc. 20:4, 6) Saantayo a kabuteng ti Aldaw ti Panangukom ta mangyeg dayta kadagiti agkakaimbag a bendision kadagidiay mapaneknekan a matalek. Ti pannakatungpal ti namnamaentayo a nadayag a masanguanan ket pasingkedan ti kapatgan kadagiti amin a milagro—ti pannakapagungar ni Jesu-Kristo!

23. Ania ti nagduduma a reaksion dagiti tattao iti palawag ni Pablo?

²³ Nagduduma ti reaksion dagiti tattao kalpasan ti panagpalawag ni Pablo. “Adda dagiti nanglais” idi nangngegda ti maipapan iti panagungar. Adda met dagiti sidadayaw a nangibaga laeng iti kastoy: “Dumngegkaminto manen kenka iti sabali a gundaway maipapan iti daytoy.” (Ara. 17:32) Nupay kasta, adda sumagmamano a positibo ti reaksionna: “Adda dagiti nakikadua kenkuana ket nagbalinda a manamati. Karaman kadakuada ni Dionisio, a hues iti korte ti Areopago, ken ti babai nga agnagan Damaris, ken dadduma pay malaksid kadakuada.” (Ara. 17:34) Nagduduma met ti reaksion dagiti tattao a makasabaantayo. Adda dagidiay manguy-uyaw kadatayo ngem adda met dagidiay nadayaw ti pannakilangenda kadatayo nupay iyaleng-alengda ti mensahetayo. Nupay kasta, maragsakantayo no adda dagidiay mangipangag iti mensahe ti Pagarian ket agbalinda a manamati.

24. Ania ti masursurotayo iti palawag ni Pablo idiay Areopago?

²⁴ No utobentayo ti palawag ni Pablo, adu ti masursurotayo maipapan iti lohikal a panangbukel iti palawag ken iti panangidatag kadagiti makaguyugoy nga argumento kasta met iti pannakibagay kadagiti dumdumngeg. Malaksid iti dayta, adda masursurotayo maipapan iti panagbalin a naanus ken nataktika no kasabaantayo dagidiay nabulsek kadagiti ulbod a narelihiosuan a sursuro. Masursurotayo met daytoy a napateg a leksion: Nasken a ditay pulos ikompromiso dagiti kinapudno a linaon ti Biblia tapno laeng maay-ayo dagiti dumdumngeg kadatayo. Ngem babaen ti panangtuladtayo iti ulidan ni apostol Pablo, agbalintayo nga ad-adda nga epektibo a mannursuro iti ministeriotayo. Kanayonanna, dagiti manangaywan agbalinda nga ad-adda a kualipikado a mannursuro iti kongregasion. No kasta, nakasaganatayo a naimbag a tumulong kadagiti sabsabali a ‘mangsapul iti Dios’ ket pudno a mabirokanda.—Ara. 17:27.