Mabakod nga mga Taming sang Duta

ANG kahawaan isa ka makatalagam nga duog nga puno sing makamamatay nga radiasyon kag mga meteoroid. Apang, ang aton asul nga planeta daw nagalupad lang sa kahawaan kag indi maigo. Ngaa? Bangod ang duta may makatilingala nga mga taming​—isa ka mabakod nga magnetic field kag gindesinyo sing maayo nga atmospera.

Ang magnetic field sang duta yara mismo sa sulod sang aton planeta kag nagalab-ot tubtob sa kahawaan, kag nagaporma ini sang indi makita nga taming nga ginatawag nga magnetosphere (makita sa tuo). Ini nga taming nagaamlig sa aton gikan sa mabaskog nga radiasyon sang uniberso. Ginaamligan man kita sini sa mga katalagman subong sang solar wind, ang wala untat nga radiasyon halin sa adlaw subong sang mga proton kag mga electron; sa mga solar flare, nga nagapagua sing tuman kabaskog nga enerhiya subong sang paglupok sang binilyon ka hidroheno nga bomba sa pila lang ka minuto; kag sa coronal mass ejection (mga CME) nga nagapawasaag sang binilyon ka tonelada nga butang gikan sa pinakagua nga bahin sang adlaw pakadto sa kahawaan. Ang mga solar flare kag mga CME nagapagua sing tuman kasanag nga mga aurora ukon maduagon nga kapawa nga makita sa naibabaw nga bahin sang atmospera malapit sa mga magnetic pole sang duta (makita sa tuo).

Ang atmospera nagaamlig man sa duta. Ang stratosphere ukon ang naibabaw nga bahin sang atmospera, may isa ka sahi sang oksiheno nga ginatawag ozone. Ginasuyop sini ang tubtob sa 99 porsiento sang nagasululod nga ultraviolet (UV) nga radiasyon. Gani ginaamligan sang ozone layer ang tanan nga buhi nga tinuga, lakip na ang mga tawo kag mga lumot gikan sa makahalalit nga radiasyon. Apang talalupangdon nga ang kadamuon sang ozone nagadepende sa kadamuon sang UV nga radiasyon. Gani, ang ozone mapasibusibuon kag mabakod nga taming sang duta.

 Ginaamligan man kita sang atmospera gikan sa minilyon ka magagmay kag dalagku nga meteoroid nga nagasululod sa aton duta adlaw-adlaw. Maayo lang kay ang kalabanan sini nagakasunog sa atmospera, kag kon magsulod na sa duta nangin masanag ini nga kapawa nga ginatawag meteor.

Apang wala ginasagang sang taming sang duta ang radiasyon nga kinahanglanon sang kabuhi, subong sang init kag kapawa. Nagabulig pa gani ang atmospera agod maglapta ang init sa palibot sang duta, kag sa gab-i naman ang atmospera daw kaangay sang habol nga nagabulig agod indi dayon magua ang init.

Ang atmospera kag ang magnetic field sang duta katingalahan gid amo nga tubtob karon indi gihapon ini mapaathag. Amo man sini ang isa pa ka makatilingala nga bahin sang duta​—ang bugana nga tubig.