Ehecha oĩva pype

Ehecha oĩva pype

KO RREVÍSTAPE OÑEANALISA | MÁVAREPA JAJEROVIÁTA: ¿LA BÍBLIARE O PE SIÉNSIARE?

¿Mbaʼe mbaʼémapa ohupyty pe siénsia?

¿Mbaʼe mbaʼémapa ohupyty pe siénsia?

Pe siénsia ningo oinvestiga ha ostudia umi mbaʼe oĩva ñande jerére ha oñehaʼã ontende la oikóva ko múndope, upéicha rupi ojeikuaa ha ojedeskuvríma heta mbaʼe. Umi sientífiko heta oñehaʼã okomprova hag̃ua umi mbaʼe oinvestigáva, sapyʼánte otarda heta semána, mése térã áño. Avése umi investigasión opa rei, péro ótra vése katu osẽ porã ha ideprovécho yvyporakuérape. Jahechamína mbaʼe mbaʼémapa okonsegi pe siénsia.

Peteĩ emprésa européa ojapo peteĩ fíltro ombaʼapo porãitereíva ha areterei oikóva, upéva rupive ikatu oñemopotĩ pe y kontaminádo ojeʼu jey hag̃ua. Koʼãichagua fíltro ojepuru jepi oiko jave umi desástre naturál, por ehémplo pe terremóto oiko vaʼekue Haitípe áño 2010-pe.

Umi sientífiko ojapo unos kuánto satélite oĩva yvágape ha ojeréva ko yvýre, umíva ombaʼapo oñondivepa ikatu hag̃uáicha peteĩ aparáto rupive reikuaa moõitépa reime. Ko sistémape oñehenói GPS ha oñeinventa vaʼekue umi militárpe g̃uarã. Péro koʼág̃a heta héntepema ideprovécho, por ehémplo, umi oviahávape áutope, várkope ha aviónpe. Avei umi ohóvape omarika térã de exkursión. Umi sientífiko oinventa rupi ko sistéma, koʼág̃a ifasilve ñag̃uahẽ hag̃ua jahasehápe.

¿Reguerekópa peteĩ selulár, komputadóra térã Internet? ¿Reviahámapa aviónpe? ¿Nepytyvõmapa umi teknolohía pyahu ojepurúva ospitalháre? Entéro koʼã mbaʼe ojapo vaʼekue umi sientífiko ha ideprovechoiterei ñandéve. Añetehápe heta mbaʼépema ñanepytyvõ pe siénsia.

UMI MBAʼE PE SIÉNSIA NDAIKATÚIVA OJAPO

Koʼág̃arupi umi sientífiko oikuaa hetaitereive mbaʼe ko univérsogui ha umi mbaʼe oĩvagui pype. Oĩ oinvestigáva umi mbaʼe michĩvéva jepe, por ehémplo mbaʼéichapa ombaʼapo umi átomo. Ótro katu oinvestiga umi mbaʼe tuichaitevéva, por ehémplo mbaʼéichapa oñepyrũ rakaʼe ko univérso. Heta hénte opensa oexistírire peteĩ dios, umi sientífiko okomprováma vaʼerãmoʼã upeichaha, pórke haʼekuéra odeskuvri umi mbaʼe jahechaʼỹva jepe.

Oĩ voi katu filósofo ha sientífiko ndoikuaaséiva mbaʼeve Ñandejáragui. Por ehémplo, peteĩ eskritór hérava Amir Aczel omombeʼu mbaʼépa opensa peteĩ sientífiko. Heʼi hese: “Pe siénsia rupive haʼe ohechaukase ikatuha ñakomprova Ñandejára ndoexistiriha”. Peteĩ sientífiko iñimportánteva heʼi avei: “Ndaipóri pruéva ohechaukáva oĩha peteĩ dios ojapóva álgo ko univérso rehehápe, upévare jaikuaa porã upe dios ndoexistiriha”. Oĩ avei heʼíva ndaikatuiha jaguerovia umi milágro ojeʼéva upe dios ojapoha, pórke haʼetéta jagueroviáva pe máhia ha umi trukoʼi naisentídoiva. a

Péro iporã ñañeporandumi: ¿Añetehápe piko umi sientífiko ontendepáma opa mbaʼe? ¿Ikatu piko oaseguraite hikuái Ñandejára ndoexistiriha? Nahániri. Heta mbaʼéma ningo añetehápe odeskuvri umi sientífiko, péro haʼekuéra jepe orrekonose oĩha gueteri heta mbaʼe ndoikuaáiva térã ndaikatumoʼãiva voi oikuaa. Steven Weinberg, peteĩ sientífiko ogana vaʼekue pe prémio Nobel de Física, heʼi: “Núnka ndajaikuaapamoʼãi opa mbaʼe”. Pe profesór Martin Rees, haʼéva Astrónomo Real de Gran Bretaña, oskrivi: “Oime vaʼerã oĩtante voi heta mbaʼe núnka nañantendemoʼãiva”. Jaʼe porãsérõ g̃uarã oĩ hetaiterei mbaʼe umi sientífiko neʼĩrava ontende porã. Por ehémplo:

  • Umi viólogo koʼág̃a peve neʼĩra ontendepa mbaʼeichaitépa ombaʼapo umi sélula, por ehémplo mbaʼéichapa oipuru pe enerhía, mbaʼéichapa oprodusi proteinakuéra ha mbaʼéichapa oñembohetave.

  • Káda moménto jahecha mbaʼéichapa pe graveda ombaʼapo, por ehémplo, ñamombóramo álgo yvate hoʼa jey yvýpe. Avei pe graveda rupive pe jasy ojere ñane planétare ha ndojeíri hapégui. Upéicharõ jepe ni umi sientífiko ndopillaporãi mbaʼeichaitépa ombaʼapo pe graveda.

  • Umi sientífiko okalkula umi mbaʼe oĩvagui ko univérsope el 95% ndaikatuiha ojehecha ni oñemedi umi mákina rupive. Umi mbaʼe ndojehecháivape ohenói hikuái “matéria oskúra” ha “enerhía oskúra”. ¿Mbaʼépa koʼã mbaʼe? Avave ndoikuaái.

Oĩ gueteri heta mbaʼe umi sientífiko nontendeporãiva. Peteĩ neurólogo ifamósova heʼi voi: “Jaikuaa ningo heta mbaʼe, péro oĩ hetaiteve mbaʼe ndajaikuaáiva. Chéverõ g̃uarã peteĩ sientífiko ndovaléi oimoʼã haʼe opensaháichante oĩ porãha, upéva rangue, tekotevẽ orrekonose ikatuha gueteri oaprende heta mbaʼe amáske oinvestiga”.

Upéicharõ, ¿ikatúnepa ñamboykéntema Ñandejára ha la Bíbliape, ha jaguerovia umi sientífiko heʼívante? Umi opensáva upéicha, imanduʼa vaʼerã oĩha heta mbaʼe umi sientífiko jepe neʼĩrava oikuaa, orekóramo jepe umi mákina iñavansadovéva oinvestiga hag̃ua. Por ehémplo, peteĩ artíkulo oĩva pe Encyclopedia Británnicape heʼi umi Babiloniagua ostudiáma hague ymaiterei guive umi planéta ha estrellakuéra, péro opakuévo heʼi: “Haimetéma ningo ojapo 4 mil áño ojestudia hague ko univérsore, upéicharõ jepe heta mbaʼe ijetuʼu gueteri ñantende hag̃ua, ijetuʼu haguéicha avei umi Babiloniaguápe”. Upéicharõ, ¿mbaʼépa jajapóta? ¿Ñamboykétantemapa peteĩ mbaʼe umi sientífiko ndaikatúi haguére ontende?

Ore testígo de Jehová rorrespeta pe derécho oguerekóva káda uno odesidi hag̃ua ko mbaʼére. Ha roñehaʼã rosegi ko konsého oĩva la Bíbliape: “Pehechauka napeñemohatãiha peẽ pejévapente” (Filipenses 4:5, nóta). Upévare roinvita rehechami hag̃ua mbaʼérepa jaʼekuaa la Biblia ha pe siénsia noñokontradesiriha.

a Oĩ hénte ndojeroviáiva la Bíbliare pórke umi rrelihión omboʼe heta japu. Por ehémplo, yma omboʼe vaʼekue hikuái pe kuarahy ha umi estrélla ojereha ñane planétare, ha koʼág̃a peve oĩ omboʼéva Ñandejára ojapo hague ko univérso 6 día de 24 órape (ehecha pe rrekuádro heʼíva “ La Biblia nokontradesíri umi mbaʼe pe siénsia okomprovámava”).