1. Met ekkóch aramas ra ekieki usun an wor pwisin néún Kot aramas mi fel ngeni?

 CHÓMMÓNG aramas ikenái ra meefi pwe ekkewe lamalamen Chón Kraist me ekkewe lamalam rese lúkú Kraist, iir rese kon lien álisi aramas. Ekkóch ra pwal erá pwe Kot ese pwapwaiti ekkena lamalam pún ra tupunimwáálli I ren ar kewe afalafal me ar kewe féffér. Iwe nge, ra lúkú pwe mei wor aramas mi letip wenechar lón lamalam meinisin me Kot a áfánniir me etiwer pwe iir néún kewe mi fel ngeni wóón fénúfan. Ra ekieki pwe ese pwal lamot án chókkana repwe towu seni ar lamalam mi chofona me áimuroló pwe repwe fel ngeni Kot. Nge itá ina meefien Kot? Sipwe kúna pélúwen ena kapas eis ren ach enniwili ekkóch pwóróus lón Paipel usun uruwoon ekkewe chón fel mi enlet ngeni Jiowa.

2. Ié kewe ra wiliti néún Jiowa aramas, me met a esissillatá pwe iir eú mwichen aramas mi sókko seni ekkewe pwal ekkóch? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

² Órun 4,000 ier lóóm, Jiowa a filatá eú mwichen aramas wóón  fénúfan pwe néún. Ewe Paipel a fen eita ngeni Apraham “semelapen chokewe meinisin mi lükü Kot,” i samolun eú watteen famili kapachelong néún kewe fitepúkú chón angang. (Rom 4:11; Ken. 14:14) Ekkewe sou nemenemen Kanaan ra súféliti Apraham, me rer i emén “samol mi lap.” (Ken. 21:22; 23:6) Jiowa a féri eú pwonen etipeeú ngeni Apraham me mwirimwirin kewe. (Ken. 17:1, 2, 19) A ereni Apraham: “Iei ai we pwon ngonuk me mwirimwirum kana oupwe apwönüetä: Nöümi ät meinisin repwe sirkomsais. . . . Iei asisilen ewe pwon lefilei me ämi.” (Ken. 17:10, 11) Iwe, Apraham me meinisin ekkewe mwán lón an we famili ra sirkumsais. (Ken. 17:24-27) Ena sirkumsais, ina esissillen mwirimwirin Apraham kewe pwe iir chék ewe mwichen aramas mi wor ewe pwonen etipeeú lefiler me Jiowa.

3. Ifa usun mwirimwirin Apraham kewe ra wiliti eú mwichen aramas?

³ Néún néún Apraham we itan Jakop are Israel a wor 12 néún át. (Ken. 35:10, 23-26) Iwe, ló ló ló, ekkena mwán ra wiliti semelapen ekkewe 12 einangen Israel. (Föf. 7:8) Pokiten a fis lengita, Jakop me an we famili ra sú ngeni Isip, ikewe néún we mwán itan Josef a fen wiliti emén néúwis mi watte an manaman me i néún Farao chón túmúnú ewe mwéngé. (Ken. 41:39-41; 42:6) Mwirimwirin Jakop kewe ra chómmóngóló, iwe ra wiliti “eu mwichen aramas mi chomong.”​—Ken. 48:4; álleani Föför 7:17.

4. Me akkomwan, ifa usun ewe riri lefilen ekkewe chón Isip me mwirimwirin Jakop kewe?

⁴ Mwirimwirin Jakop kewe ra nónnóm lap seni 200 ier lón ewe leeni itan Kosen, eú kinikin lón Isip. (Ken. 45:9, 10) Órun 100 ier ar nónnóm Isip, ra kinamwefengen me chón Isip. Ra nóm lón ekkewe kúkkún sóópw me foleni néúr kewe man. Farao a fókkun etiwaéchúúr, i a silei Josef me aúcheani. (Ken. 47:1-6) Nge ekkewe chón Isip ra kan oput chón túmún siip. (Ken. 46:31-34) Inaamwo ika a ina usun meefier, nge ra mut ngeni ekkewe chón Israel ar repwe nónnóm.

5, 6. (a) Ifa usun a siwil nónnómun néún Kot kewe aramas lón Isip? (b) Pwata Moses ese ninniiló, me met Jiowa a féri fán iten Néún kewe aramas?

⁵ Nge mwirin och fansoun, a siwil nónnómun néún Kot kewe aramas. Ewe Paipel a apasa: “Mürin a seikitä eman kingen Isip mi fö, esap silei usun Josef. Iwe, ewe king a üreni nöün kewe aramas, ‘Ekei aramasen Israel ra kon chomong o pöchökül senikich.’ Iwe, ekewe chon Isip ra nöüniir amanau o fokun eweiresiir ren angangochou. Ra wisen angang ngeni pwülüpar o föri pilak, ra pwal föri chomong sokun angangen lemal. Nge lon ar angang meinisin ra chök nöüniir amanau.”​—Eks. 1:8, 9, 13, 14.

⁶ Farao a pwal mwo nge allúkú pwe néún ekkewe chón Ipru ménúkol át meinisin repwe ninniiló. (Eks. 1:15, 16) Ina ewe fansoun Moses a uputiw. Lupwen a úlúngát maramen Moses, inan we a aopaaló lein wówóón oroppen ewe chénúpupu Nil, ikena ie néún Farao we fefin a kúna Moses me ie. Iwe, mwirin och fansoun a mwuuti Moses. Lekúkkúnún Moses, inan we mi tuppwél itan Jokopet a ámááraatá, iwe Moses a wiliti néún Jiowa we chón angang mi tuppwél. (Eks. 2:1-10; Ipru 11:23-25) Jiowa a “küna” riáfféún néún kewe aramas me a filatá an epwe angasereló seni chón eriáfféúr me néúnéú Moses le emmweniir. (Eks. 2:24, 25; 3:9, 10) Ina minne, iir eú mwichen aramas Jiowa epwe “amanaueer.”​—Eks. 15:13; álleani Tuteronomi 15:15.

7, 8. Ifa usun néún Jiowa kewe aramas ra wiliti eú mwú mi pin?

⁷ Inaamwo ika Jiowa esaamwo akkótaaló  ekkewe chón Israel lón eú mwú, nge a fen filiretá pwe repwe néún aramas. Ina minne, a ereni Moses me Aaron ar repwe ereni Farao: “Iei alon ewe Samol mi Lapalap ewe Koten Israel, ‘Kopwe mwüt ngeni nei aramas pwe repwe feila o föri eu chulap fän itei lon fanüapö.’”​—Eks. 5:1.

⁸ Ren án Jiowa epwe angasaaló néún kewe aramas seni ar riáfféú lón Isip, a lamot epwe aworato wóón ewe fénú Isip ekkewe engol riáfféú me nieló Farao me an we mwichen soufiu lón ewe Setipar. (Eks. 15:1-4) Arapakkan úlúngát maram mwirin, Jiowa a féri eú pwonen etipeeú ngeni ekkewe chón Israel me wóón ewe chuuk Sinai, iei met a pwonei ngeniir: “Iei mine ika oupwe aleasochisi aloi o apwönüetä ai we pwon, mürin oupwe wesewesen nei aramas . . . üa filikemiitä me lein aramas meinisin, pwe oupwe . . . eu mwü mi pin fan itei.”​—Eks. 19:5, 6.

9, 10. (a) Me ren Tuteronomi 4:5-8, ifa usun ewe Allúk a asókkaló ekkewe chón Israel seni ekkewe ekkóch mwichen aramas? (b) Ifa usun ekkewe chón Israel repwe pwáraatá pwe iir “eu mwichen aramas mi pin fän iten ewe Samol mi Lapalap”?

⁹ Lupwen ekkewe chón Israel ra nóm lón Isip, me mwen án chón Isip néúniir slave, a kkótóló pwe ekkewe semelap lón ar famili repwe wisen emmweniir. Ekkena semelap ra usun chék néún Jiowa kewe chón angang ra manaw akkomw mwer, ra wiseni ewe wis sou nemenem, soukapwúng me souasor lón ar famili. (Ken. 8:20; 18:19; Hiop 1:4, 5) Iwe nge, Jiowa a néúnéú Moses le awora ngeni ekkewe chón Israel ekkewe allúk epwe asókkereló seni ekkewe mwú meinisin. (Álleani Tuteronomi 4:5-8; Kölf. 147:19, 20.) Fán kókkótun ena Allúk, a imuló eú mwichen aramas pwe epwe wisen souasor fán iten ewe mwú. Me ekkewe “souakom,” aramas ra súfélitiir ren ar tipachem me sile, ra wisen soukapwúng. (Tut. 25:7, 8) Ewe Allúk a awora ekkewe kapasen éúréúr epwe emmweni chón ei mineféén mwú lón ar fel ngeni Kot me lón mwékútúkútún manawer.

¹⁰ Me mwen án chón Israel repwele tolong lón ewe Fénúen Pwon, Jiowa a enniwili ngeniir an kewe allúk, me Moses a ereniir: “Ewe Samol mi Lapalap a pwärätä usumi ikenai, pwe ämi eu mwichen aramas a wesewesen aücheani o nöüni, usun a fen pwon ngenikemi, nge ämi oupwe aleasochisi an kewe allük meinisin. Epwe seikikemiitä won ekewe mwü meinisin i a afisiretä, pwe aramas repwe mwareitikemi o aitöchükemi, repwe pwal alingakemi. Iwe, oupwe eu mwichen aramas mi pin fän iten ewe Samol mi Lapalap ämi we Kot.”—Tut. 26:18, 19.

11-13. (a) Ié kewe ra fiti néún Kot kewe aramas mi kefilitá? (b) Ika emén chón ekis a mochen fel ngeni Jiowa, met a lamot epwe féri?

¹¹ Inaamwo ika a fen wor néún Jiowa aramas wóón fénúfan lón ena atun, nge a chúen mumutá ngeni ekkewe chón ekis ar repwe fitiir. Jiowa a mut ngeni “chomong sokopaten mwichen aramas” iir chón ekis, kapachelong chón Isip, ar repwe fiti néún kewe aramas lupwen a angasereló seni Isip. (Eks. 12:38) Atun a fis ewe efisuen riáfféú, ekkóch néún Farao kewe chón angang ra niwokkus ren minne Jiowa a apasa, iwe, ese mwáál iir ra pwal etaló ekkewe chón Israel atun ra towu seni Isip.​—Eks. 9:20.

¹² Me mwen chék án ekkewe chón Israel repwe pwereló lón ewe chénúpupu Jortan ngeni ewe fénú Kanaan pwe repwele fénúenaló, Moses a ereniir ar repwe “tongei ekewe chon ekis” mi nóm leir. (Tut. 10:17-19) Néún Kot kana aramas repwe etiwa ekkewe chón ekis ar repwe nónnóm leir, ekkewe mi mochen álleasochisi ekkewe allúk Jiowa a ngeni Moses. (Lif. 24:22) Ekkóch chón lúkún Israel ra wiliti chón fel ngeni Jiowa me ra  meefieni meefien ewe fin Moap itan Rut, ewe a ereni ewe fin Israel itan Naomi: “Aramasom repwe pwal aramasei, nge om Kot epwe pwal ai Kot.” (Rut 1:16) Chókkana ra fiti ewe lamalamen Jus, nge ekkewe mwán leir ra sirkumsais. (Eks. 12:48, 49) Jiowa a mut ngeniir ar repwe fiti néún kewe aramas mi kefilitá.​—Num. 15:14, 15.

¹³ Án Salomon we iótek lón efinúnún ewe imwenfel a pwáraatá pwe Jiowa a etiwa án ekkewe chón ekis fel ngeni. A apasa: “Are eman chon ekis, sap i eman lein noum aramasen Israel, epwe feito seni eu fanü toau pokiten a rongorong itom mi iteföüla, pwal usun om kewe föför ka föriir ren poum mi manaman, are ewe chon ekis epwe feito o iotek ngonuk le sape ngeni ei imwenfel, kopwe aüselinga me läng ewe ia ka nom ie. Iwe, kopwe mwütätä meinisin mine ewe chon ekis a tüngor ngonuk. Ren ei ekewe aramasen fanüfan meinisin repwe silei itom o meninituk, usun noum aramasen Israel ra föri, repwe pwal silei pwe ei imwenfel üa aüetä a eu leni ia aramas repwe fel ngonuk ie.” (2 Kron. 6:32, 33) Pwal mwo lón fansoun Jesus we, ika ekkewe chón ekis ra mochen fel ngeni Jiowa, iwe mi lamot repwe fiti ewe mwichen aramas mi wor ewe pwonen etipeeú lefiler me Jiowa.​—Joh. 12:20; Föf. 8:27.

14-16. (a) Ifa usun chón ewe Mwúún Israel repwe eú mwichen aramas chón pwáraatá usun Jiowa? (b) Itá epwe met wisen néún Jiowa kewe aramas lón ei fansoun?

¹⁴ Ekkewe chón Israel ra fel ngeni Jiowa ar we Kot, nge chón ekkewe ekkóch mwú ra fel ngeni pwisin ar kewe kot. Lón fansoun ewe soufós Aisea, Jiowa a alélléfengeni minne a fiffis wóón fénúfan me met a kan fis atun a wor kapwúng lón imwen kapwúng. Jiowa a erá pwe koten ekkewe mwú repwe uweato néúr kewe chón pwáraatá pwe repwe ánnetatá pwe iir kot mi enlet. Iei met Jiowa a apasa: “Chon ekewe mwü meinisin repwe mwichefengen. Iö lein ar kewe kot a tongeni osuni mine epwe fis? Iö leir a pwärätä ekei mettoch ra fis ikenai? Repwe uwato nöür kewe chon pwärätä, pwe epwe pwä pwe ra pwüng, epwe pwal pwä leten ar kapas.”​—Ais. 43:9.

¹⁵ Koten ekkewe mwú rese tongeni awora  pisekin ánnet pwe iir kot mi enlet. Iir ululun chék rese tongeni kapas, rese tongeni pwisin mwékút me a lamot aramas repwe mwárer. (Ais. 46:5-7) Nge ren Jiowa, iei met a ereni néún kewe aramasen Israel: “Ämi nei chon pwärätä pwal nei chon angang. Üa afilikemi pwe oupwe sileei o lüküei, oupwe pwal weweiti pwe ngang chök Kot. Esap wor eman Kot mi fis mwei, esap pwal wor eman epwe fis me müri. Ngang, ngang chök ewe Samol mi Lapalap, nge lüki esap wor eman chon amanau. Iwe, üa . . . pwärätä ngenikemi pwe ngang Kot . . . Iei mine ämi oua nei chon pwärätä.”​—Ais. 43:10-12.

¹⁶ Iwe, usun chék met a fis lón imwen kapwúng, epwe wor angangen ánnetatá pwúngún ei kapas eis: “Ié ewe Kot mi Lapalap seni meinisin?” Néún Jiowa kewe aramas mi filitá repwe fókkun pwáraatá pwe I ewe Kot mi enlet. Kot a erá: “Ir ekewe aramas üa afisiir fän itei, pwe repwe pwärätä ai ling.” (Ais. 43:21) Ikkena iir ekkewe aramas mi iteit me ren iten Kot. Pokiten Jiowa a angasereló seni Isip, iwe wiser ar repwe pwáraatá mwen aramasen fénúfan pwe Jiowa, i ewe Kot mi lapalap seni meinisin. Itá án chón Israel úppós epwe usun chék alon ewe soufós Mika fán iten néún Kot kewe aramas lón ei fansoun, a erá: “Chon ekewe mwü meinisin ra fel o aleasochis ngeni ar kewe kot, nge kich sipwe fel o aleasochis ngeni ewe Samol mi Lapalap ach we Kot tori feilfeilachök.”​—Mik. 4:5.

17. Me ren Jiowa, ifa usun Israel a “wiliti efoch irän wain mi mwacho o lomotongau”?

¹⁷ A elichippúng pún ewe Mwúún Israel ese pwáraatá an tuppwél ngeni ar we Kot, Jiowa. A tipetipeló ren ekkewe mwú mi fel ngeni ekkewe kot mi ffér seni irá me faú. Órun 2,800 ier lóóm, ewe soufós Osea a erá pwe Israel a usun efóch iráán wain ese chúen uwaani uwa mi múrinné. A pwal apasa pwe ra “senätä chomong rongen asor. . . . Leluker a atuputup. Iei repwe angei liwinin ar tipis.” (Os. 10:1, 2) Iwe mwirin, 150 som ier a ló, Jeremaia a makkeei án Jiowa keei kapas ngeni Néún kewe aramas mi ú ngeni i, a erá: “Ngang üa fotukuk usun efoch irän wain mi mürina, a pwük seni föün mi unusen mürina. Pwota ka ingauala o wiliti efoch irän wain mi mwacho o lomotongau? . . . Ikafa ir ämi kewe kot oua püsin föri fän itemi? Ir repwe feito o manauakemi lon fansoun ämi osukosuk are ra tongeni. . . . Nei aramas ra manlükieila.”​—Jer. 2:21, 28, 32.

18, 19. (a) Ifa usun Jiowa a oesini pwe epwe fératá eú mineféén mwichen aramas fán ásengesin itan we? (b) Met sipwe káé lón ewe lesen mwirin ei?

¹⁸ Ekkewe chón Israel ra uwaani uwa ese múrinné pún rese akkamwéchú ar tuppwél le pwáraatá usun Jiowa, rese fel ngeni I lón enlet, nge ra fel ngeni ululun. Ina minne Jesus a ereni ekkewe néúwisin lamalamen Jus mi likótuputup lón an we fansoun: “Kot epwe angei senikemi Mwün we o ngeni eu mwichen aramas mi awora ua ren ar föri föför mi pwüng.” (Mat. 21:43) Jiowa a oesini me ren néún we soufós Jeremaia pwe chókkewe mi nóm lón ewe “pwon mi fö,” iir chék repwe tongeni chóni ewe mineféén mwú, ewe Israel lón pekin lúkú. Ren ekkena chón Israel lón pekin lúkú, ekkewe Jiowa epwe atolonger lón ewe pwon mi fé, iei met I a apasa usur: “Üpwe ar Kot, nge ir repwe nei aramas kana.”​—Jer. 31:31-33.

¹⁹ Mwirin an ewe mwúún Israel rikiló, Jiowa a féri pwe ewe Israel lón pekin lúkú epwe néún aramas lón fansoun ekkewe aposel. Nge ié kewe néún Kot aramas ikenái? Ifa usun ekkewe mi letip wenechar repwe tongeni esilla ekkewe chón fel ngeni Kot lón enlet? Ina met ewe lesen mwirin ei epwe pwóróus usun.