Emén fefin itan Blessing * a tori Iurop ren eú pwon mi mwaken pwe epwe wor an angang usun emén chón ffich mékúr. Nge lón úkúkún 10 rán a kawet me angei kapasen eniwokkus pwe repwe efeiengawa an we famili me lón fénúan we, iwe mwirin ena, a wiliti emén chón amémé inisin fán echchimw.

Ewe fefin menlapen leenien ekkewe chón amémé inisiir a allúk ngeni Blessing an epwe angei 200 ngeni 300 euro iteiten pwin pwe epwe omusa an liwinimmang. A erá pwe an na liwinimmang epwe lap seni 40,000 euro. * Blessing a apasa: “Fán chómmóng ua ekiekin sú nge ua niwokkusiti met repwe fér ngeni ai famili. Iei ua mwéchúló.” Pwal ina usun pwóróusen rúáánú million som aramas mi slave ngeni ewe business fán iten lisowu mi fiffis wóón unusen fénúfan.

Arapakkan 4,000 ier lóóm, atun Josef i emén teenage, pwiin kewe ra améméló. Iwe, a wiliti emén slave ngeni eú familien chón Isip mi iteféúló. Josef ese kúna riáfféú seni an we masta me lepoputáán, epwe usun Blessing. Nge atun Josef ese tipeeú ngeni án pwúlúwen néún we masta mochen pwe epwe lisowu ngeni, iwe neminna a tipimwáál ngeni Josef pwe a sótun achou manawan. Ina popun ra oturalong lón imwen fétek me ra féti ren selimechá.​—Keneses 39:1-20; Kölfel 105:17, 18.

Josef, i emén slave lón pwóróusen lóóm nge Blessing i emén slave lón pwóróusen ikenái. Iir me rúúemén ra riáfféú pokiten féfféringawen aramas mi eáni aramas business. A fiffis ei sókkun seni lóóm. Lón ei sókkun business ra amémé, kamé me ekkesiwili aramas usun pisek nge rese chúngúúr are áfánniir lúkún chék ar repwe win lón pekin moni.

Maun a ámecheresi ekkewe mwú ar repwe néúni slave. King Thutmose III seni Isip a efisi eolóón 90,000 aramas mwirin an maunei Kanaan. Ekkewe chón Isip ra áweiresiir usun slave lón angangen ttu pwúl fán iten  ekkewe mettóch usun taimon are kolt, kaútáán ekkewe imwenfel me ttuun ekkewe warawar mi pu konik lón.

Fán ewe nemenemen mwúún Rom, ekkewe maun ra pwal efisi woren chómmóng slave me lapólóón án aramas sani repwe néúnéú slave nge fán ekkóch a efisi maun. Ra erá pwe eli ina epwe 2,000 ier lóóm, chóchóón ekkewe slave arapakkan esopwun chóchóón ekkewe aramas lón ewe telinimw Rom. Chómmóng slave lón Isip me Rom ra kúna watteen riáfféú. Áwewe chék, ttamen manawen emén slave lón Rom mi féri ewe angangen ttu pwúl ina epwe chék 30 ier.

Án aramas mochen néúni aramas slave a ngangngawoló lón fetálin fansoun. Seni ekkewe ier 1500 ngeni 1899, ewe business fán iten slave lefilen Afrika me ekkewe fénú lón North me South America, ina eú business mi kon watte winnan wóón fénúfan. Iei met eú repot me ren UNESCO a erá: “Ina epwe lefilen 25 million me 30 million mwán, fefin me semirit ra fen sú faar me améméroló.” Fitepúkú ngeréú aramas ra máló lón ar sái lón ewe matawen Atlantic. Iei alon Olaudah Equiano, i emén slave a manawewu seni ena sái lemataw, a erá: “Met a fis a fókkun ngaw ren púchérún ekkewe fefin me ngúngúún ekkewe ra echchinimá usun itá nge use lúkú met a fis.”

A elichippúng pún ewe angangen néúni aramas slave mi kon ngaw ese chék fis me lóóm. Nge alon ewe International Labour Organization pwe 21 million som mwán, fefin me semirit ikenái ra chúen angang usun slave, rese tongeni sú seni me a kúkkún peioffur are fen rese peiof. Lón ekkeei rán ekkewe ra angang usun slave ra ttu pwúl fán iten ekkewe mettóch usun taimon are kolt, angang lón watteen imwen ffér mangaku, ffér cement pilak, chón amémé inisiir me angang lón imwen aramas. Inaamwo ika ei a atai allúkún mwú nge a lallapóló chéúlóón.

Pokiten chómmóng slave ra fókkun riáfféú, ra poputá le fiu fán iten ar repwe ngaseló. Lón ewe ier 73 mwen Kraist, Spartacus emén slave mi fiti fiu lón leenien okkuf fán iten apwapwaan aramas me 100,000 som slave ra poputááni ewe angangen ú ngeni Rom nge rese sópwéch. Mwen ewe ier 1800, ekkewe slave lón eú fénúen lón Caribbean island itan Hispaniola ra ú ngeni néúr kewe masta. Ekkewe slave ikena ie ra kúna riáfféú mi kon ngaw lón ar angang lón ekkewe atake, ina met a efisi an epwe wor maun lón úkúkún 13 ier. Iwe pokiten ena maun, a fférútá ewe mwúún Haiti lón ewe ier 1804.

Iwe nge, án ekkewe chón Israel towu seni Isip ina ewe mi kon sópwéch lón uruwoon aramas meinisin ren án aramas ngaseló seni slave. Ina epwe úlúngát million aramas a wewe ngeni unusen ewe mwú ra ngas seni ar  slave lón Isip. Mi fókkun fich ngeniir ar repwe ngaseló. Pún ewe Paipel a apasa pwe nónnómun manawer me Isip ra “nöüniir amanau,” ra fókkun áweiresiir ren angangechou. (Ekistos 1:11-14) Ewe kingen Isip a pwal mwo nge allúk ngeni néún kewe aramas pwe iteiten át chón Israel ra néúnatiw repwe nieló pwe chón Israel resap chómmóngóló.​—Ekistos 1:8-22.

A kkóló án chón Israel ngaseló seni riáfféú lón Isip pokiten ina efisien Kot. Iei met Kot a ereni Moses: “Üa pwal silei ar weires meinisin. Iwe, üa feitiu pwe üpwe angaseer.” (Ekistos 3:7, 8) Tori ikenái chón Jus meinisin ra féri apwapwaan ena rán, ewe mi iteni Pasofer iteiten ier fán iten ar repwe chechchemeni.​—Ekistos 12:14.

Paipel a apasa: “Ewe Samol mi Lapalap ach we Kot esap tipeeu ngeni ämi atoka mine a pwüng” me a pwal anúkúnúkúkich pwe Kot esap siwil. (2 Kronika 19:7; Malakai 3:6) Kot a tinaló Jesus pwe epwe “aronga ngeni ekewe chon fötek pwe repwe ngasala . . . , pwal angasala chokewe aramas ra ariaföüür.” (Lukas 4:18) A itá wewe ngeni pwe Jesus epwe angasaaló emén me emén ekkewe slave? Aapw. Jesus a titiito pwe epwe angasaaló aramas mi fétek nge lón tipis me máló. Jesus a apasa: “Ewe let epwe angasakemi.” (Johannes 8:32) Pwal mwo nge lón ach ei fansoun, ewe enlet Jesus a asukula, a angasaaló aramas lón chómmóng mettóch.​—Ppii ewe pwóór itelapan “ Ngase Seni ewe eú Sókkun Slave.”

Kot a álisi Josef me Blessing le ngaseló seni ar slave nge mi sókkofesen napanapen an álisiir. Ka tongeni álleani pwóróusen Josef we mi fókkun múrinné lón Paipel lón ewe puken Keneses sópwun 39 ngeni 41. Nge a pwal amwarar napanapen án Blessing kúna ngaseló.

Mwirin án Blessing deport seni eú fénú lón Iurop, iwe a ló Spein. Me ikena ie a chuuri Chón Pwáraatá Jiowa me poputá le káé ewe Paipel. A fókkun mochen áwenechara manawan, ina popun a kútta pwal eú angang me a tingorei ewe meilap fefin an epwe akúkkúnaló an we liwinimmang. Eú rán, ewe meilap fefin a kéri Blessing wóón phone pwe a mochen omusa an we liwinimmang me a tingor Blessing epwe omusaaló an tipis. Met a fis? Ewe meilap fefin a pwal poputá le káé ewe Paipel ren Chón Pwáraatá Jiowa! Blessing a erá: “A ifa me amwararen sókkopaten án ewe enlet angasakicheló.”

Jiowa Kot a letipechou ren án chón Isip eriáfféwú ekkewe chón Israel ren ar néúniir slave me a pwal ina usun meefian ren ekkewe pwúngúngaw ra fiffis lón ach ei fansoun. Pwúngún, mi lamot eú siwil watte epwe fis lón ei ótót pwe epwe aúkatiw sókkun angangen slave meinisin. Nge Kot a pwonei pwe epwe wato ena siwil. Iei an pwon: “Usun än Kot pwon sia witiwiti eu läng mi fö me eu fanüfan mi fö ia pwüng epwe chöchöla ie.”​—2 Petrus 3:13.