TINGALI wala ka mahibalo nga daghang bahin sa modernong pagpanambal gipraktis na sa karaang panahon. Gani, daghang komon nga praktis sa pagpanambal karon gigamit na sa ubang kayutaan sa daghang siglo nang milabay. Tagda pananglitan ang kasaysayan sa medisina sa karaang panahon didto sa Middle East.

Niadtong 805 C.E., si CALIPH HARUN AR-RASHID nagtukod ug ospital sa iyang kaulohan, sa Baghdad. Gikan sa ika-9 ngadto sa ika-13 nga siglo, ang ubang magmamando nagtukod ug nagmentinar ug mga ospital sa tibuok imperyo sa Islam, gikan sa Spain ngadto sa India.

Gidawat niining mga ospitala ang mga dato ug mga kabos sa tanang relihiyon. Ang mga doktor nanambal, nanukiduki, ug nagbansayg bag-ong mga doktor. Dunay tagsatagsa ka lawak alang sa lainlaing natad sa medisina—internal medicine, sa mata, bukog, operasyon, makatakod nga sakit, ug sakit sa pangutok. Kada buntag eksaminon sa mga doktor uban sa ilang mga estudyante ang mga masakiton ug resetahag tambal, ug magrekomendar ug espesipikong pagkaon. Ug ang ospital dunay parmasista nga motagana sa tambal. Dunay nagdumala sa pag-atiman sa mga rekord, galastohan, ug sa pagpreparar sa pagkaon, maingon man ubang buluhaton sa mga nanagdumala sa ospital sama sa ginahimo karon.

Kini nga mga ospital giisip sa mga historyano nga “usa sa kinadak-ang kalamposan sa mga Islam niadtong karaang panahon.” Sa tibuok imperyo sa Islam, “ang ospital, ingong usa ka institusyon, dako na kaayog kausaban nga nakaimpluwensiya sa dagan sa siyensiya sa medisina ug sa mga serbisyo medikal hangtod sa modernong panahon,” matod pa sa awtor ug historyano nga si Howard R. Turner.

Si RHAZES, natawo sa tunga-tunga sa ikasiyam nga siglo, sa karaang siyudad sa Rayy, nga karon parte sa Tehran. Siya giila nga “kinamaayohang doktor sa Islam ug sa tibuok panahon sa Middle Ages.” Aron makakat-on usab ang ubang doktor, girekord niining utokang siyentista ang iyang gieksperimentohang mga pamaagi sa pagpanambal, mga sakit, aparato, ug mga resulta. Ug iyang gitambagan ang tanang doktor nga kinahanglang monunot sila sa kinabag-ohang mga pamaagi sa natad sa medisina nga ilang giespesyalistahan.

Si Rhazes daghag nahimo. Pananglitan, ang iyang mga sinulat bahin sa medisina makita diha sa 23 ka Tomo nga Al-Hawi (Comprehensive Book), nga usa sa mapuslanong mga sinulat bahin sa medisina. Giingon nga kining libroha maoy gibasehan sa obstetrics, gynecology, ug ophthalmic surgery. Mabasa diha sa iyang 56 ka basahon sa medisina ang labing karaan ug eksaktong paghubit sa buti ug tipdas. Nadiskobrehan usab ni Rhazes nga ang hilanat maoy usa sa pangdepensa sa lawas batok sa sakit.

Dugang pa, siya may mga ospital sa Rayy ug sa Baghdad, ug tungod sa iyang pagpanambal sa mga may diperensiya sa utok, siyay giilang founder sa psychology ug psychotherapy. Dugang pa sa natad sa medisina, si Rhazes nagsulat usab ug mga libro sa kemistriya, astronomiya, matematika, pilosopiya, ug teolohiya.

Si AVICENNA, laing banggiitan sa natad sa medisina, maoy taga-Bukhara (Uzbekistan na karon). Siya maayong laki nga doktor, philosopher, astronomo, ug matematiko sa ika-11ng siglo. Si Avicenna nagsulat ug ensiklopedia, ang The Canon of Medicine, nga naghisgot sa lainlaing natad sa medisina.

Si Avicenna miingon diha sa iyang Canon nga ang TB mananakod, nga ang sakit mapasa  pinaagig tubig ug yuta, nga ang emosyon makaapektar sa panglawas, ug ang mga nerve mopasag sakit nga pagbati ug mga signal sa pagpakulo sa kaunoran. Ang Canon naghisgot ug mga 760 ka medisina—mga substansiya niini, epekto, ug paagi o dosis sa pagtambal—ug naghatag ug mga teknik sa pagtesting ug bag-ong mga medisina. Kini nga basahon nga gihubad sa Latin gigamit sa mga eskuylahan sa medisina sa Europe sa gatosan ka tuig.

Si ALBUCASIS inila usab sa kasaysayan sa medisina. Kining ikanapulo ka siglong innovator, nga taga-Andalusia, Spain, nakasulat ug 30 ka tomo nga publikasyon ug 300-panid nga basahon bahin sa pag-opera. Naghisgot siya diha niana ug moderno kaayong mga paagi sama sa paggamit ug catgut sa pagtahi sa operasyon sa sulod sa lawas, pagkuha sa bato sa pantog gamit ang usa ka instrumento nga ipaagi sa ihianan, pag-opera sa thyroid, ug sa pagkuha sa katarata.

Si Albucasis migamit ug “medyo moderno nang teknik sa pagtambal” sa pagpasayon sa mga naglisod sa pagpanganak ug sa pagtul-id sa nalisa nga mga abaga. Siya ang unang migamit ug gapas sa paghunad sa samad sa operasyon ug sa pagsemento sa nabali nga mga bukog. Iyang gidetalye ang mga teknik sa pagbalik sa naipo nga ngipon, paghimog pustiso, pagtupong sa ngipon, ug pagtangtang sa taya sa ngipon.

 Ang basahon ni Albucasis sa pag-opera nagpakita sa unang higayon sa mga gamit sa siruhano. Kini dunay mga drowing sa mga 200 ka gamit sa pag-opera ug instruksiyon kon kanus-a ug sa unsang paagi kini gamiton. Ang uban niyang gamit wala ra kaayo mausab sa pagdagan sa panahon.

Sa ika-11 ug ika-12ng siglo, ang Arabikong mga basahon sa medisina gisugdan paghubad sa mga eskolar ngadto sa Latin, ilabina sa Toledo, Spain, ug sa Monte Cassino ug Salerno, Italy. Dayon gitun-an sa mga doktor kini nga mga hubad diha sa mga unibersidad sa tanang nasod sa Europe nga nagsultig Latin. Busa ang medikal nga kahibalo nga gikan sa Middle East “nakasulod sa Europe sa misunod nga mga siglo, tingali labaw pa kay sa bisan unsang natad sa siyensiya sa Islam,” nag-ingon ang magsusulat sa siyensiya nga si Ehsan Masood.

Klaro nga ang mga diskoberiya ug mga imbensiyon sa karaang mga espesyalista sama kang Rhazes, Avicenna, Albucasis, ug sa ilang mga katalirongan ikaingon nga maoy pundasyon sa modernong medisina.