Ain Jalut—Nakaapektar sa Kasaysayan sa Kalibotan

ANG mapintas nga nagkabayong mga manggugubat sa Mongolia nanghugpa ug nagpayhag sa tanang siyudad nga midumili sa pagsurender. Sa Pebrero 1258, ilang gipahungaw ang ilang kasuko sa Baghdad ug gilumpag ang mga paril niini. Ilang gipamatay ang mga tawo didto ug gilungkaban ang siyudad sulod sa usa ka semana. Ang tibuok kalibotan sa Islam nangurog sa kahadlok tungod sa mga Mongol. *

Sa Enero 1260, samtang nanulong ang mga Mongol pakasadpan, ang Aleppo, Syria, sama usab ug gidangatan sa Baghdad. Sa Marso, gibuksan sa Damascus ang ganghaan niini ug misurender. Wala madugay, nailog sa mga Mongol ang duha ka siyudad sa Palestina, ang Gaza ug Nablus (duol sa karaang Shechem).

Gimandoan ni Hülegü, nga heneral sa mga Mongol, si Sultan al-Muzaffar Sayf al-Din Qutuz, nga Muslim nga magmamando sa Egypt, sa pagsurender usab. Si Hülegü namahad nga kon dili siya mosurender, mapukan gayod ang Egypt. Walay dag-anan ang 20,000 ka sundalo sa Egypt kontra sa mga 300,000 ka sundalo ni Hülegü. “Ang mga Muslim nameligro gayong mapuo,” matod pa ni Propesor Nazeer Ahmed, usa ka historyano sa Islam. Unsay gihimo ni Sultan Qutuz?

Si Qutuz ug ang mga Mamluk

Si Qutuz maoy usa ka Mamluk, nga usa ka ulipon nga kaliwat ug Turko. Ang mga Mamluk  nag-alagad ingong mga ulipong sundalo sa Ayyubid nga mga sultan sa Cairo, Egypt. Apan sa 1250, gilupig niining mga ulipona ang ilang mga agalon ug nahimong mga magmamando sa Egypt. Si Qutuz, nga kanhi ulipong sundalo, nangilog ug gahom ug nahimong sultan sa 1259. Banggiitan siya nga manggugubat nga dili gyod mosurender. Pero, morag imposible nga mapildi niya ang mga Mongol. Dayon dihay mga hitabo nga nakaapektar sa kasaysayan sa kalibotan.

Si Hülegü nakabalita nga si Möngke, ang bantogang magmamando nga Mongol, namatay didto sa Mongolia. Kay napanan-aw nga may mahitabong pag-ilogay ug gahom sa iyang nasod, gidala ni Hülegü ang kadaghanan sa iyang mga sundalo. Siya nagbilin ug mga 10,000 ngadto sa 20,000 ka sundalo nga sa iyang pagtuo igo nang makapildi sa Egypt. Nakita ni Qutuz nga pabor na kaniya ang situwasyon. Siya nagtuo nga kini na ang higayon sa pagpildi sa mga manunulong.

Apan diha sa taliwala sa Egypt ug mga Mongol mao ang laing kaaway sa mga Muslim—mga tigkrusada nga misulong sa Palestina sa pag-ilog sa “Balaang Yuta” sa Kakristiyanohan. Si Qutuz nananghid kanila sa pag-agi didto ug sa pagpalit ug mga suplay alang sa pagpakiggubat sa mga Mongol didto sa Palestina. Ang mga tigkrusada misugot, kay si Qutuz lang ang ilang bugtong paglaom sa pagpapha sa mga Mongol gikan sa maong dapit, nga nakapabalaka sa mga tigkrusada ug sa mga Muslim.

Busa, dili na gayod kapugngan nga magkagubatay ang mga Mamluk ug mga Mongol.

Ain Jalut sa Palestina

Ang mga sundalo sa mga Mamluk ug mga Mongol naggubat niadtong Septiyembre 1260 sa Ain Jalut sa Kapatagan sa Esdraelon. Gituohan nga ang Ain Jalut nahimutang duol sa karaang siyudad sa Megiddo. *

 Ang historyano nga si Rashid al-Din nag-ingon nga giambosan sa mga Mamluk ang mga Mongol didto sa Megiddo. Gipatago ni Qutuz ang kadaghanan sa iyang mga sundalo sa mga bungtod libot sa kapatagan ug gipaatake ang gamayng panon sa mga sundalo aron ang mga Mongol maaghat sa pag-atake. Nagtuo ang mga Mongol nga mao na kadto ang tibuok kasundalohan sa mga Mamluk, busa miatraka sila. Dayon gimandoan ni Qutuz ang iyang gipatago nga nagkabayong mga sundalo sa pag-atake. Ang mga Mongol napildi.

Kini ang unang kapildihan sa mga Mongol sukad sa ilang pagsugod sa pagpanulong pakasadpan gikan sa Mongolia 43 ka tuig nang milabay. Bisag diyutay rang mga sundalo ang nalangkit, ang gubat sa Ain Jalut giisip nga usa sa hinungdanon kaayong mga gubat. Ngano? Kay tungod niini ang mga Muslim wala mapuo, napamatud-an nga mapildi ra ang mga Mongol, ug nakuhag balik sa mga Mamluk ang ilang mga teritoryo.

Ang Resulta sa Gubat sa Ain Jalut

Makadaghang mibalik ang mga Mongol sa Syria ug Palestina, apan dili na sila hulga sa Egypt. Ang mga kaliwat ni Hülegü namuyo sa Persia, nakombertir sa Islam, ug sa ngadtongadto nahimong tigpaluyo sa kultura sa Islam. Ang ilang mga teritoryo gitawag ingong Persianhong ilkhanate, sa ato pa “ubos nga khanate.”

Wala kaayo mapahimusli ni Qutuz ang iyang kadaogan kay gipatay siya sa iyang mga kontra. Usa kanila mao si Baybars I, ang unang sultan sa nahiusa pag-usab nga gingharian sa Egypt ug Syria. Siya ang magmamando nga giisip sa kadaghanan ingong tinuod nga magtutukod sa rehimeng Mamluk. Ang iyang bag-ong estado, nga bahandianon ug maayong pagkadumala, milungtad ug duha ka siglo ug tunga, hangtod sa 1517.

Sulod sa mga 250 ka tuig, giabog sa mga Mamluk ang mga tigkrusada gikan sa Balaang Yuta, gipalambo ang negosyo ug industriya, gisuportahan ang natad sa arte, ug nagtukod ug mga ospital, moske, ug mga eskuylahan. Sa ilang pagmando, ang Egypt nahimong labing ilado nga sentro sa mga Muslim.

Ang gubat sa Ain Jalut nakaapektar dili lang sa Middle East kondili sa sibilisasyon usab sa Kasadpan. “Kon nakadaog pa ang mga Mongol batok sa Egypt, sa pagbalik ni Hülegü, basig North Africa hangtod sa Straits of Gibraltar na poy ilang sulongon,” nag-ingon ang magasing Saudi Aramco World. Sanglit ang mga Mongol nakaabot na sa Poland, mahimong mameligro usab ang tibuok Europe.

“Kon nahitabo kini, duna pa kahay European Renaissance?” nangutana ang magasin. “Lagmit lahi ang kalibotan karon.”

[Mga potnot]

[Mapa sa panid 12]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Damascus

SYRIA

Mt. Tabor

Kapatagan sa Esdraelon

Ain Jalut (duol sa Megiddo)

Nablus (Shechem)

Jerusalem

Gaza

EGYPT

[Hulagway sa panid 12]

Dapit sa karaang siyudad sa Megiddo

[Hulagway sa panid 13]

Kasundalohan sa mga Mamluk ug mga Mongol naggubat niadtong Septiyembre 1260 sa Ain Jalut, sa Kapatagan sa Esdraelon

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Hulagway sa panid 14]

Kagun-oban sa karaang siyudad sa Shechem, diin makita sa luyo ang usa ka bahin sa modernong siyudad sa Nablus