Timailhan sa Kadaot?

“Si Veu Lesa, nga 73 anyos na ug nagpuyo sa usa ka baryo sa Tuvalu, wala magkinahanglag taho sa siyensiya aron iyang mahibaloan nga nag-anam ka taas ang lebel sa tubig sa dagat,” nag-ingon ang The New Zealand Herald. “Nasanapan na ang mga baybayon nga iyang namatngonag buot. Ang mga tanom nga maoy gisaligan sa iyang pamilya nangamatay tungod sa parat nga tubig. Sa Abril [2007], napugos siya pagbiya sa iyang balay tungod kay gibahaan kini sa dihang milantong ang dagat, ug paghapak sa mga balod nabanlas didto ang mga bato ug gapnod.”

ALANG sa mga tawo sa Tuvalu, nga usa ka pundok sa mga isla nga kapin lag upat ka metros ibabaw sa lebel sa dagat, ang pag-init sa klima dili teoriya lamang, kondili “nagakahitabo adlaw-adlaw,” nag-ingon ang Herald. a Libolibo na ang namiya sa mga isla, ug daghan pa ang mosunod.

Sa laing bahin, si Robert nga nagpuyo sa Brisbane, Australia, mahimo lang mamisbis sa iyang tanaman sa mga adlaw nga gitakda sa balaod ug balde lang ang iyang gamiton​—dili hos. Kon gusto niyang limpiyohan ang iyang awto, siya moadto sa car wash nga may pasilidad sa pagresiklo sa tubig, kay kon dili, ang mahimo lang niyang limpiyohan mao ang salamin sa awto, bentana niini, ug plaka sa rehistro. Nganong gikontrolar man sa gobyerno ang paggamit ug tubig? Tungod kay si Robert nagpuyo sa dapit sa nasod nga naapektohan sa gitawag ug kinagrabehang hulaw sa siglo. Mas grabe pa gani ang nasinati sa ubang mga dapit. Ang mga problema ba nga naagoman sa Australia ug Tuvalu nagpamatuod nga miinit na pag-ayo ang klima?

Kon Unsay Napanan-aw sa Pipila

Daghan ang nagtuo nga ang kalihokan sa tawo mao gayoy nakaingon sa pag-init sa atmospera ug kadagatan, nga lagmit makadaot sa klima ug sa kalikopan. Pananglitan, ang pagkahilis sa yelo nga nagtabon sa yuta ug ang pag-init sa kadagatan makapataas pag-ayo sa lebel sa tubig sa dagat. Ang mga isla nga milabaw lag diyutay sa lebel sa dagat sama sa Tuvalu mahimong mawala sa mapa, maingon man ang dagkong mga bahin sa Netherlands ug Florida, sa paghisgot lamag pipila ka dapit. Milyonmilyong tawo sa mga dapit sama sa Shanghai ug Calcutta, maingon man sa pipila ka bahin sa Bangladesh ang mawad-ag pinuy-anan ug mapugos sa pagbalhin.

Sa samang higayon, ang sobrang pag-init sa klima makapatunghag mas grabeng mga bagyo, baha, ug hulaw. Didto sa Himalayas, ang pagkahilis sa dagko kaayong yelo​—sa mga dapit nga maoy tuboran sa pito ka suba—​makapahinabog kanihit sa tab-ang nga tubig alang sa 40 porsiyento sa populasyon sa kalibotan. Nameligro usab ang libolibo ka espisye sa mga mananap, lakip na ang mga oso sa polo, nga kasagarang mangayam diha sa yelo. Sa pagkatinuod, ang mga taho nagpakita nga daghang oso ang nagniwang ug ang uban nalunosan na gani.

Ang sobrang pag-init sa klima mahimong moresulta usab sa pagkaylap sa mga sakit kay ang mga lamok, garapata, ug ubang mga organismo nga nagdalag sakit, apil na ang mga fungus, modagsang usab sa ubang mga dapit. “Ang mga kapeligrohan nga mahitabo tungod sa pagkausab sa klima sama ra kagrabe nianang ipahinabo sa nukleyar nga mga armas,” nag-ingon ang Bulletin of the Atomic Scientists. “Ang mga epekto dili tingali daling mamatikdan . . . , apan tulo ngadto sa upat ka dekada gikan karon, ang kausaban sa klima makapahinabog grabeng kadaot sa puy-anan sa tawo nga dili na kini maulian pa.” Ang ubang mga siyentipiko nagtuo nga mograbe pa ang kahimtang kay matod nila ang mga kausaban gumikan sa pag-init sa klima mas paspas nga nahitabo kay sa ilang gidahom.

Angay ba natong tuohan kining maong mga panglantaw? Nameligro ba gayod ang kinabuhi dinhi sa yuta? Ang mga tawo nga nagduhaduha bahin sa pag-init sa klima nag-ingon nga walay basehanan ang maong mga panglantaw. Ang uban wala makaseguro kon unsay angay nilang tuohan. Busa, unsa man gyoy tinuod? Nameligro ba ang yuta​—hasta ang atong kaugmaon?

[Footnote]