“Kon tinuod nga init ang adlaw, labaw nang tinuod ang ebolusyon,” matod pa sa iladong siyentipiko nga nagtuog ebolusyon nga si Propesor Richard Dawkins.¹⁶ Bitaw, tinuod nga init ang adlaw sumala sa mga eksperimento ug obserbasyon. Apan napamatud-an ba usab sa mga eksperimento ug obserbasyon nga tinuod ang ebolusyon?

Sa dili pa nato kana tubagon, duna una kitay klarohon. Namatikdan sa daghang siyentipiko nga sa paglabay sa panahon, mahimong mausab ug diyutay ang liwat sa buhing mga linalang. Pananglitan, sa dihang ang tawo magpaliwat ug iro, sila makapilig rasa sa pagpatunghag liwat nga mubog tiil o taas ug balhibo kay sa giliwatan niini. a Kini nga kausaban gitawag sa ubang mga siyentipiko ug “microevolution.”

Apan ang mga ebolusyonista nagtudlo nga ang gagmayng kausaban anam-anam nga natingob sa bilyon-bilyong katuigan ug nagpahinabog dagkong kausaban aron ang isda mahimong amphibian (mananap nga mabuhi sa tubig ug mamala) ug ang samag-aliwas nga linalang mahimong tawo. Kining gituohang dagkong kausaban gitawag ug “macroevolution.”

 Pananglitan, si Charles Darwin nagtudlo nga kon kita makakitag gagmayng kausaban, posible usab nga dunay mas dagkong kausaban, nga wala pay nakakita sukad.¹⁷ Siya nagtuo nga sa taas kaayong panahon, ang ubang orihinal, o ang gitawag ug simpleng matang sa kinabuhi anam-anam nga nagakausab—pinaagig “gagmay kaayong kausaban”—ug nahimo nga milyon-milyong nagkalainlaing matang sa kinabuhi sa Yuta.¹⁸

Para sa kadaghanan, daw makataronganon kini. Sila moingon, ‘Kon dunay gagmayng kausaban ang usa ka espisye, dili ba ang ebolusyon makapatungha usab ug dagkong kausaban paglabay sa taas nga panahon?’ b Apan sa pagkatinuod lang, ang ebolusyon gipasukad niining tulo ka kabakakan.

Kabakakan 1. Ang mutasyon nagtaganag materyales nga gikinahanglan sa pagpatunghag bag-ong espisye. Ang macroevolution gipasukad sa pagtuo nga ang mutasyon—aksidenteng mga kausaban sa genetic code sa mga tanom ug mananap—makapatunghag bag-ong mga espisye ug bug-os bag-ong mga pamilya sa tanom ug mananap.¹⁹

Kamatuoran. Ang mga kinaiyahan sa usa ka tanom o mananap gitino na diha sa mga instruksiyon nga anaa sa genetic code, ang mga blueprint o plano nga anaa sa uyok sa matag selula. c Nadiskobrehan sa mga siyentipiko nga ang mutasyon makapausab sa mga liwat sa mga tanom ug mananap. Apan makapatungha ba gayod ang mutasyon ug bug-os bag-ong espisye? Unsay gipakita sa usa ka siglong pagtuon labot sa gene?

Sa ulahing katuigan sa 1930, maikagong gidawat sa mga siyentipiko ang usa ka bag-ong ideya. Sila nagtuo na nga ang natural selection—ang proseso diin ang organismo mas makapasibo sa palibot niini ug posibleng mabuhi ug mosanay—makapatunghag bag-ong espisye sa mga tanom pinaagig aksidenteng mutasyon. Busa para nila ang artipisyal o hinikay-sa-tawo nga mutasyon makapatungha usab ug bag-ong espisye apan sa mas episyenteng paagi. “Nahinam ang kadaghanang biologo ug eksperto nga nanukiduki sa gene ug ilabina ang mga tigpaliwat ug mga tanom ug mananap,” matod pa ni Wolf-Ekkehard Lönnig, nga siyentipiko sa Max Planck Institute for Plant Breeding Research sa Germany. d Ngano? Si Lönnig, nga migugol ug mga 30 ka tuig sa pagtuon sa pagpabag-o sa gene sa mga  tanom aron makapatunghag laing liwat nga tanom, miingon: “Ang mga tigpanukiduki nagtuo nga panahon na sa pag-usab sa naandang paagi sa pagpaliwat sa mga tanom ug mananap. Nagtuo sila nga pinaagi sa pagpaobra ug pagpilig maayong gene nga nausab pinaagig mutasyon, makapatungha silag bag-o ug mas maayong mga tanom ug mananap.”²⁰ Gani ang uban nagtuo nga sila makapatunghag bug-os bag-ong espisye.

Gisugdan sa mga siyentipiko sa Amerika, Asia, ug Uropa ang dakog-pondo nga programa sa pagpanukiduki nga naggamit ug mga pamaagi sa pagpadali sa proseso sa ebolusyon. Unsay resulta human sa kapin sa 40 ka tuig nga panukiduki? “Bisag dakog gasto,” miingon ang tigpanukiduki nga si Peter von Sengbusch, “ang mga eksperimento sa pagpatunghag mas maayong matang sa tanom ug mananap pinaagig irradiation [sa pagpaobra sa mutasyon], wala mosaler.”²¹ Ug si Lönnig miingon: “Sa katuigan sa 1980, ang gilaoman ug gikahinaman sa mga siyentipiko nahugno. Ang pagpaliwat pinaagig mutasyon ingong lahi nga natad sa panukiduki gihunong na sa mga nasod sa Kasadpan. Halos tanang mutant [tanom ug mananap nga napatungha pinaagig pagpabag-o sa gene] . . . nangamatay o mas huyang kay sa ihalas nga mga matang.” e

Bisan pa niana, tungod sa impormasyon nga nahipos gikan sa mga 100 ka tuig nga panukiduki labot sa mutasyon ug ilabina sa 70 ka tuig nga pagpaliwat pinaagig mutasyon, may nasuta ang mga siyentipiko bahin sa katakos sa mutasyon sa pagpatunghag bag-ong espisye. Human sa pagsusi sa ebidensiya, si Lönnig miingon: “Ang mutasyon dili gayod makapatunghag usa ka bug-os bag-ong espisye gikan sa orihinal nga espisye [sa tanom ug mananap]. Kini napamatud-an diha sa tanang eksperimento ug mga resulta sa panukiduki labot sa mutasyon sa ika-20ng siglo ug sa mga balaod sa kalagmitan [o laws of probability].”

Busa mausab ba sa mutasyon ang usa ka espisye ngadto sa usa ka bug-os bag-ong matang sa linalang? Ang mga ebidensiya nagpakita nga dili gayod! Tungod sa panukiduki ni Lönnig siya nakaingon nga “ang espisye nga lahi ug gene gikan sa ubang espisye, dunay mga limitasyon nga dili malapas pinaagig aksidenteng mutasyon.”²²

Tagda kon unsay buot ipasabot sa mga impormasyong nahisgotan na. Kon ang banggiitang mga siyentipiko dili makapatunghag bag-ong espisye pinaagig artipisyal nga pagpatungha ug pagpilig maayong mutasyon, mahimo kaha kini sa walay utok nga proseso sa ebolusyon? Kon ang panukiduki nagpakita nga ang mutasyon dili makapatunghag usa ka bug-os bag-ong espisye gikan sa orihinal nga espisye, nan, giunsa man pagkalaki nga dunay nahitabong macroevolution?

Kabakakan 2. Ang natural selection nakapatunghag bag-ong espisye. Si Darwin nagtuo nga kanang iyang gitawag ug natural selection makapatunhay sa mga matang sa kinabuhi nga makapasibo sa ilang palibot, samtang ang mga buhing organismo nga dili makapasibo mamatay ra. Ang mga ebolusyonista karon nagtudlo nga kon ang espisye modaghan ug mahilain, mopili ang natural selection ug liwat nga makapasibo sa ilang bag-ong palibot. Busa nagtuo ang mga ebolusyonista nga kining bag-ong liwat sa kadugayan mahimong bug-os bag-ong espisye.

Kamatuoran. Sumala sa nahisgotan na, ang ebidensiya sa panukiduki nagpakita nga ang mutasyon dili gayod makapatunghag bug-os bag-ong matang sa mga tanom ug mananap. Bisan pa niana, unsay ebidensiya sa mga ebolusyonista sa pagsuportar sa ilang pangangkon nga mopili ang natural selection ug liwat sa pagpatunghag bag-ong espisye? Ang brosyur nga gipatik sa 1999 sa National Academy of Sciences (NAS) sa  Amerika naghisgot bahin sa “13 ka espisye sa langgam nga maya nga gitun-an ni Darwin sa Galápagos Islands, nga karon gitawag ug Darwin’s finches.”²³

Sa katuigan sa 1970, gitun-an sa mga tigdukiduki nga gidumala ni Peter R. ug B. Rosemary Grant sa Princeton University kini nga mga maya ug ilang nadiskobrehan nga human sa usa ka tuig nga hulaw sa isla, ang mga maya nga tag-as ug sungo nakalahutay kay sa mugbog sungo. Sanglit ang pagsusi sa gidak-on ug porma sa mga sungo maoy usa sa pangunang mga paagi sa pag-ila sa 13 ka espisye sa mga maya, kini nga mga kaplag hinungdanon kono kaayo. Ang brosyur sa NAS nagpadayon, “gibanabana sa magtiayong Grant nga kon maghulaw ang isla kausa sa matag 10 ka tuig, usa ka bag-ong espisye sa maya ang posibleng motungha sulod lang sa mga 200 ka tuig.”²⁴

Apan wala hisgoti sa brosyur sa NAS nga sa mga tuig human sa hulaw, ang mga maya nga mugbog sungo midaghan. Nadiskobrehan sa mga tigdukiduki nga sa dihang nausab ang klima sa isla, ang mga maya nga tag-as ug sungo mas daghan sa usa ka tuig, apan sa ulahi ang mugbog sungo mao na poy midaghan. Sila nakamatikod usab nga ang ubang gituohan nga lahi kono nga espisye sa mga maya nag-unayay pagsanay ug nakapatunghag liwat nga taas-taas ug kinabuhi kay sa ilang mga ginikanan. Sila miingon nga kon magpadayon ang ilang pag-unayay ug sanay, kining duha kono ka espisye magtapo nga mahimong usa na lang ka espisye.²⁵

Busa makapatungha ba gayod ang natural selection ug bug-os bag-ong espisye? Sa mga tuig nga milabay, ang ebolusyonistang biologo nga si George Christopher Williams nagduhaduha kon mahimo ba kana sa natural selection.²⁶ Sa 1999, ang ebolusyonistang si Jeffrey H. Schwartz misulat nga ang natural selection tingali nakatabang sa mga espisye sa pagpasibo sa nag-usab-usab nga kahimtang aron mabuhi, apan wala kini makapatunghag bug-os bag-ong espisye.²⁷

Busa ang Darwin’s finches dili “bug-os bag-ong espisye.” Kini mga maya ra gihapon. Ug kay kini nag-unayay man pagsanay, kaduhaduhaan ang pagklasipikar sa ubang ebolusyonista sa usa ka espisye. Dugang pa, ang nahipos nga kasayoran bahin niining mga langgama nagpakita lang nga bisan ang  iladong mga akademya sa siyensiya naghatag ug may gikilingang ebidensiya.

Kabakakan 3. Ang fossil maoy ebidensiya nga may nahitabong kausaban pinaagig macroevolution. Ang brosyur sa NAS nga gihisgotan ganiha naghatag ug impresyon sa mga magbabasa nga ang mga fossil (nabato nga mga tanom o mananap) nga nakaplagan sa mga siyentipiko maoy igo nang ebidensiya nga tinuod ang macroevolution. Kini nag-ingon: “Daghan kaayong nadiskobrehang mga liwat sa pagsanayay sa isda ug amphibian, sa amphibian ug reptilya, sa reptilya ug mananap nga sus-an, ug sa mga liwat sa amo nga tungod niini lisod matino kon kanus-a gayod nahitabo ang kausaban gikan sa usa ka partikular nga espisye ngadto sa lain.”²⁸

Kamatuoran. Makapatingala ang mapangahasong komento sa brosyur sa NAS. Ngano? Ang ebolusyonistang si Niles Eldredge miingon nga walay makitang ebidensiya diha sa mga fossil nga may anam-anam nga kausabang nahitabo, kondili “diyutay o wala gayoy kausabang nahitabo diha sa kadaghanang espisye pinaagig ebolusyon” sa taas kaayong panahon. f²⁹

Karon, ang mga siyentipiko sa tibuok kalibotan nakakalot ug nakalista nag hilabihan ka daghang dagko ug gagmayng mga fossil. Daghang tigpanukiduki mouyon sa gipakita niining daghan ug detalyado kaayong rekord nga ang tanang pangunang grupo sa mga mananap kalit lang nanungha ug halos wala mausab, ug kining mga espisye nga kalit lang nanungha kalit usab nangawagtang.

Nganong daghang iladong ebolusyonista moinsistir nga tinuod ang macroevolution? Ang prominenteng ebolusyonista nga si Richard Lewontin prangkang misulat nga daghang siyentipiko motuo dayon sa wala kapamatud-i nga pangangkon sa siyensiya kay ang ilang “hunahuna sirado na sa pagtuo sa materyal nga mga butang imbes sa espirituwal nga mga butang.” Daghang siyentipiko dili motuo nga posibleng dunay intelihenteng Tigdisenyo kay, sumala sa gisulat ni Lewontin, “dili gayod kami makadawat nga dunay Maglalalang.”³⁰

Bahin niini, ang sosyologo nga si Rodney Stark gikutlo sa Scientific American nga nag-ingon: “Mga 200 ka tuig nang giduso ang ideya nga kon gusto kang makabatog panghunahuna nga sama sa siyentipiko, kinahanglang dili ka magpaimpluwensiya sa relihiyon.” Siya dugang miingon nga sa mga unibersidad nga nanukiduki, “ang mga siyentipikong nagtuog Diyos nagpakahilom lang.”³¹

Kon motuo ka man ugaling nga tinuod ang macroevolution, kinahanglang motuo pod ka nga ang agnostiko ug ateyistang mga siyentipiko dili magpadala sa ilang personal nga pagtuo bahin sa ilang eksplinasyon sa mga nadiskobrehan sa siyensiya. Kinahanglang motuo ka nga napatungha sa mutasyon ug natural selection ang tanang matang sa kinabuhi, bisag gipakita sa usa ka siglong panukiduki nga wala gayoy bug-os bag-ong espisye ang napatungha pinaagig mutasyon. Kinahanglang motuo ka nga ang tanang linalang anam-anam nga nausab gikan sa usa lang ka ginikanan, bisan pag ang mga fossil klaro kaayong nagpakita nga ang pangunang matang sa mga tanom ug mananap kalit lang nanungha ug dili kay anam-anam nga nahimong laing matang, bisan sa paglabay sa taas kaayong panahon. Ikaingon ba nga kining matanga sa pagtuo gipasukad sa kamatuoran o sa kabakakan? Busa ang pagtuo ug ebolusyon maoy pagtuo nga walay basehanan.