Litehge jés li suklu li niñne i ngii matiñ ma Bibel. Hiki Mbôgi Yéhôva i ngwélél kiññem yé inyu kit lelaa a nla gwélél matiñ ma Djob munu mam ma ma noñ. a

•  Suklu i nlôôha ba nseñ

•  Di nlama bana litehge li kôli inyu suklu

•  Suklu ikeñi i nla lona ngandak mandutu i pes minsôn ni i pes mbuu

•  Baa Mbôgi Yéhôva i gwé nkwaade? (hala wee suklu maéba ma bibase i kel sonde)

 Suklu i nhôla mut i bana “bañga pék ni pék i bagal mam,” bilem bilam Bibel i nlôôha diihe. (Bingéngén 2:​10, 11; 3:​21, 22) Yésu a bi yigle banigil bé ndak le ba niiga ndigi mam a bi kal bo. (Matéô 28:19, 20) Jon di nhôla, di tinak ki bôt ba ntôñ wés makénd le ba ke i suklu, ba bana ngap i yi soñgol, tila, i kwel ni bôt, b ni ki le ba nigil i yi maboñok ma bibase bipe ni bilem bi matén mape.​—1 Korintô 9:​20-22; 1 Timôtéô 4:​13.

 Biane bi nkoñ isi gwomede bi ntehe le suklu i yé loñge ngandak, jon bi bi yoñ makidik le boñge ba boñ suklu i boñge letee ba kôhna Set (CEP), i mbus ba boñ yak suklu i njohok boñge, letee ba kôhna Bacc i nyônôs iba (BACCALAURÉAT). Di nôgôl mambén ma inoñnaga ni litiñ li li nkal le: “Hi mut a suhus nyemede isi baane ba kéhi ngii yé,” hala wee biane bi nkoñ isi. (Rôma 13:1) I yé ki le di nti bon bés makénd le ba boñ kii yosôna ba nla inyu tibil boñ suklu, he bé le ba boñ suklu i pôônaga wee i gwééne bé bo nseñ. c Kiki Bañga i Djob i nkal: “To kinje jam ni ngwel, gwela jo ni ñem wonsôna, wengoñle Nwet nyen ni ngwélél, ndi ha bôt bé.”​—Kôlôsé 3:​23, Kaat Nyambe.

 Suklu i nhôla bés i tôñgôl mahaa més. Bibel i nkal le: “Ibale mut a ntôñgôl bé bôt ba lihaa jé, ndi loñge loñge bôt bé ba ndap, wee a mal tañba hémle a yé béba iloo mut a ntop bé hémle.” (1 Timôtéô 5:8) Suklu i boñge ni i njohok boñge i nla hôla bés i tôñgôl mahaa més kiki mbén Djob i nkal. Kiki kaat njôôñ yi le The World Book Encyclopedia i nkal, suklu i gwé ngandak njômbi, ndi njômbi i nlôôha ba nseñ i yé le “i hôla bôt le ba yila bagwelnson ba ba num matam ikété loñ . . . ba bak ki basal bôlô ba ba nhôla loñ yap le i kwo bañ ikété liyep.” Ibale mut a gwé ngap, ndi a boñ ki suklu loñge, a nla tibil tôñgôl lihaa jé kiki i nsômbla iloo kiki i mut nu a gwé bé ngap ndi i bak ki le to suklu a mboñ bé.​—Bingéngén 22:29.

 Bagwal ba ntôñgôl ki bon bap inyu kôôba bo i yoñ niñ yap i moo ngéda ba nañ. Jon, suklu i nhôla bo i yônôs i njômbi i. (2 Korintô 12:14) Di nti bagwal makénd le ba ep bon bap i suklu to ibale suklu i nhee diye i het ba nyééne, to ibale suklu i, i nlédél bo, tole bilem bi loñ bi neebe bé le boñge ba ke i suklu. d Di nti ki bagwal maéba le yak bomede ba ha woo inyu niiga bon bap. e

 Di yé di ntibil wan mahoñol ngandak bôt i nti inyu jam li suklu. Bibel i nkal le: “Hitégéé hi mut hi nhémle bipôdôl gwobisôna, ndi mut yihe a ntibil béñge homa a nkil.” (Bingéngén 14:15) Inyu noñ litiñ lini, di nyoñ ngéda i tibil wan mahoñol momasôna bôt ba nti inyu suklu ikeñi (mbôñgô suklu), moni hala a mbat ni umbe nseñ i nla ti. Kiki hihéga, suklu inyu i gwel bôlô i moo i nla ba nseñ ibale mañge a mboñ yo ni hihéga.

 Biniigana bi Bibel bi gwé mahee ngandak iloo biniigana bi suklu. Mahéñha ni suklu, biniigana bi Bibel bi nti yi i i nlôl ni Djob. (Yôhanes 17:3) Bibel i niiga ki lelaa di nla bana bilem bilam​—“telepsép ni mbagi sép, ni mbagi tetee i mpômbô njel ilam.” (Bingéngén 2:9) Ñôma Paul nye a bi boñ i yom di nla sébél i len ini le suklu ikeñi, ndi to hala, a bi ba nkwoog nkaa le ‘yi i Yésu Kristô i nloo mam momasôna.’ (Filipi 3:8; Minson mi baôma 22:3) Yak i len ini, ngandak Mbôgi Yéhôva i bi boñ bisuklu bikeñi, ndi i yé nkwoog nkaa le biniigana bi Bibel bi nlôôha bana mahee. f

 Ngén i Bibel yada i nkal le: “Mut yihe a ntehe jam libe, a nsolop.” (Bingéngén 22:3) Mbôgi Yéhôva i ntehe le bahoma ba bisuklu bikeñi ba yôni ni ngandak maboñog mabe i i nla ôbôs bilem gwap bilam yak hémle yap. Inyu njom i nyen ngandak Mbôgi i Yéhôva i ntjél le bo tole bon bap ba jôp i nya bahoma i. Ba ntibil yaga yi le i bahoma ba bisuklu bikeñi, minkoda mi mahoñol mi ntôl, kiki bo:

•   Nkoda mahoñol: Moni nwon mi nlona maséé ni libak li nwee

   Ba yé ba mbéna kal le suklu ikeñi yon i yé njel i i nlôôha ilam inyu kôhna bôlô i ba nsaa ngandak moni, kayéle ngandak baudu i mboñ bisuklu bikeñi ndik inyu kôhna ngandak moni. Ngandak ikété yap i mbot ñem le moni mi ga lona bo maséé ni libak li nwee, ndi Bibel i niiga le hala a yé bijôñ bi mahoñol. (Ñañal 5:​10) Ndi iloo hala, Bibel i niiga yaga le i “gwés mut a ngwés moni i yé nkañ u bibéba bi mam gwobisôna,” i nkena yak mut i nimis hémle yé. (1 Timôtéô 6:​10) Mbôgi Yéhôva i nyoñ bitelbene gwobisôna bi bi mbéda inyu boñ le ba kwo bañ i hiandi hi “malôga ma lingwañ.”​—Matéô 13:22.

•   Nkoda mahoñol: Suklu ikeñi i nla lona lipém ni tel ikeñi

   Kiki hihéga, Nika Gilauri mut m’bô i loñ Géorgia a bi tila i yom bôt ba loñ bobasôna ba nhoñol inyu i boñ suklu ikeñi: “I loñ Géorgia, i yé nhélhak i boñ suklu ikeñi inyu bana ngim tel. . . . [Behee,] i boñge ba wanda ba ba bi kôhna bé mapep ma bisuklu bikeñi, hala a bé ison ngandak inyu mahaa map.” g Mahéñha ni hala, Bibel i mbéhe bés le di tjôô humbulnyuu i nkoñ isi. Yésu a bi kal baéga bibase bi ngéda yé, bi bi bé yéñ lipém le: “Lelaa ni nla hémle, bé ba ni nkuhul lipém wada ni nu?” (Yôhanes 5:​44) Suklu ikeñi i nla hôñôs ngôk, lem ibe i Djob a ñoo.​​—Bingéngén 6:​16, 17; 1 Pétrô 5:5.

•   Nkoda mahoñol: Hiki mut nyen a nlama kit i yom i yé ilam tole i i yé ibe

   Mbôgi Yéhôva i neebe matéak ma Nyambe inyu loñge ni béba. (Yésaya 5:​20)

   Ndi, inoñnaga ni i yom lipep li manwin ni hop Ngisi le Journal of Alcohol and Drug Education li bi tila, ngui i bilôñ bibe ikété bisuklu bikeñi i ntinde ngandak baudu i “yoñ makidik ma ma nkiha bé ni i yom ba nyi le i yé ilam inyu loñge ni béba.” h Litehge li, li nkiha ni litiñ li Bibel lini le: “Bilôñ bibe bi ñôbôs bilem bilam.” (1 Korintô 15:33) Bahoma ba bisuklu bikeñi ba nhôñôs bilem bibe bi Djob a ñoo, kiki bo: Lihiua, li ôt hibañga, ni malal ma nyega ipôla bôt ba ba ta bé mbiibaga.​—1 Korintô 6:​9, 10; 2 Korintô 7:1.

•   Nkoda mahoñol: suklu ikeñi yon i yé bañga njel inyu lémés niñ i nkoñ isi

   Di nek bé le ngandak i nke ni bisu i boñ bisuklu bikeñi he inyu yéñ kwo ngwañ bé, to yéñ lipém bé, ndi to i yéñ bana ngôñ i i téé bé sép, ndi yom ba nyéñ i yé i hôlôs bomede ni lémés niñ i nkoñ isi. I njômbi i, i ta bé ibe. Ndi Mbôgi Yéhôva, yo, i bi pohol i bana litehge lipe. Kiki Yésu, di nyoñ Ane Djob kiki pom njel i i nti bés botñem le nkoñ isi u ga lama. (Matéô 6:​9, 10) Ndi to hala, di nyumbi ndik bé moo le Ane Djob i loo inyu mélés mandutu ma nkoñ isi. Iloole di boñ hala, kiki Yésu, di ñañal “miñañ minlam mi ane” ikété nkoñ isi wonsôna, di hôlga ki mbôgôl i dikôô di bôt hiki nwii inyu héñha biniñ gwap. i​—Matéô 24:14.