Сон илләрдә алим вә мүһәндисләр, сөзүн әсл мәнасында, битки вә һејванлардан өјрәнмәјә башлајыблар (Әјјуб 12:7, 8). Онлар јени механизм вә материаллар јаратмаг вә ја мөвҹуд оланлары тәкмилләшдирмәк мәгсәдилә мүхтәлиф ҹанлылары өјрәнәрәк онларын биоложи гурулушларыны тәкрарламаға чалышырлар. Елмин бу саһәси биомиметика адланыр. Нөвбәти нүмунәләри нәзәрдән кечирдикҹә дүшүнүн: бүтүн јарадылан шејләрә ҝөрә әслиндә шәрәфә ким лајигдир?

Авиасија конструкторлары гозбел балинадан (мегаптердән) нә өјрәнә биләрләр? Ҝөрүнүр, чох шеј. Бөјүк гозбел балинанын чәкиси тәхминән 30 тондур. Бу, долу јүк машынынын чәкисинә бәрабәрдир. Балинанын еластик олмајан бәдәни вә ганадабәнзәр бөјүк үзҝәҹләри вар. Лакин тәәҹҹүблүсү одур ки, бу 12 метрлик ҹанлы суда ити һәрәкәт едә билир.

Анҹаг алимләри әсасән бир шеј марагландырыр: неҹә олур ки, астаҝәл ҹанлы кими ҝөрүнән бу балина аз диаметрли спиралвари хәтт үзрә үзә билир? Арашдырмалар нәтиҹәсиндә бәлли олуб ки, сән демә, бүтүн сирр үзҝәҹинин гурулушунда имиш. Үзҝәҹин өн кәнары тәјјарәнин ганады кими, һамар јох, дилик-диликдир, шишәбәнзәр чыхынтыларла өртүлүдүр.

Балина сүрәтлә су гатларыны јаранда, бу чыхынтылар онун галхма гүввәсини артырыр, сујун мүгавимәт гүввәсини исә азалдыр. Бу неҹә баш верир? Тәбиәтшүнаслыг үзрә бир журналда изаһ олунур ки, балина су сәтһинә дикинә галханда да, бу чыхынтыларын сајәсиндә су ахыны үзҝәҹдән низамлы вә бәрабәр шәкилдә кечир¹⁰.

Бу кәшф практики олараг неҹә тәтбиг олуна биләр? Бу үзҝәҹ әсасында дүзәлдилмиш тәјјарә ганадына һава ахыныны идарә етмәк үчүн даһа аз сајда ганад-архалығы вә ја диҝәр механизмләр тәләб олунар. Белә ганадлар даһа тәһлүкәсиз вә етибарлы, онлара гуллуг етмәк исә даһа асан оларды. Биомеханика үзрә мүтәхәссис Ҹон Лонг һесаб едир ки, јахын ҝәләҹәкдә «һәр тәјјарәнин ганадына гозбел балинанын үзҝәҹиндәки кими чыхынтылар гурашдырылаҹаг»¹¹.

Әлбәттә, һамыја бәллидир ки, тәјјарә ганадлары гуш ганадларынын әсасында дүзәлдилиб. Бу јахынларда исә мүһәндисләр орижинала даһа јахын олмаға мүвәффәг олублар. «Нју Сајәнтист» журналында гејд олунур ки, «Флорида Университетинин тәдгигатчылары... гағајы кими һавада сүзә, шығыја вә сүрәтлә јүксәјә галха билән узагдан идарә олунан тәјјарә моделини һазырлајыблар»¹².

Гағајылар ганадларыны дирсәкдән вә чијиндән бүкәрәк һавада ити маневрләр едә  билирләр. Јухарыда ады чәкилән журналда дејилир ки, бу ганадын гурулушунун әсасында конструкторлар «60 сантиметрлик тәјјарә моделинә бир-биринә бирләшдирилмиш милләри идарә едәрәк ганадлары һәрәкәтә ҝәтирән кичик мүһәррик гурашдырмышлар». Мәһарәтлә дүзәлдилмиш бу ганадларын сајәсиндә кичик тәјјарә һүндүр биналар арасында сүзә вә шығыја билир. Бәзи һәрбчиләр ири шәһәрләрдә кимјәви вә биоложи силаһларын ахтарышында истифадә етмәк үчүн белә јүксәкманеврли тәјјарәләрин һазырланмасына бөјүк мараг ҝөстәрирләр.

Гағајы һәтта бузун үстүндә дуранда да донмур. Неҹә олур ки, онун бәдәни исти галыр? Бунун сирринин бир гисми, әсасән сојуг әразиләрдә јашајан бәзи ҹанлыларда олан мәһарәтлә дүшүнүлмүш, белә десәк, әкс-ахын истилик мүбадиләедиҹисиндәдир.

Әкс-ахын истилик мүбадиләедиҹиси нәдир? Буну баша дүшмәк үчүн бириндән сојуг, диҝәриндән исә исти су ахан, јан-јана бирләшдирилмиш ики боруну тәсәввүр един. Әҝәр һәр ики борудакы су бир истигамәтдә ахса, исти судан ҝәлән истилијин тәхминән јарысы сојуг суја кечәҹәк. Јох, әҝәр бу борулардакы су бир-биринә әкс истигамәтдә ахса, бүтүн истилик, демәк олар ки, сојуг суја өтүрүләҹәк.

Гағајы бузун үстүндә дуранда истилик мүбадиләедиҹисинин сајәсиндә сојуг ајагларындан галхан ган исинир. Истилик мүбадиләедиҹиси гушун бәдәниндә истилијин галмасына хидмәт едир вә ајаглары васитәсилә сојуғун бәдәнинә јајылмасынын гаршысыны алыр. Механика вә авиасија сәнајеси мүһәндиси Артур Фраас буну «дүнјада ән еффектив бәрпа едән истилик мүбадиләедиҹиләриндән бири» адландырыб¹³. Бу, о дәрәҹәдә мәһарәтлә дүшүнүлүб ки, мүһәндисләр ону өз лајиһәләриндә тәкрарлајырлар.

Америка Бирләшмиш Штатларынын Милли Аеронавтика вә Космик Фәзанын Тәдгиги Идарәси (НАСА) исә әгрәб кими јеријән чохајаглы робот лајиһәсинин үзәриндә ишләјирди; финландијалы мүһәндисләр исә, нәһәнҝ һәшәрат кими, бөјүк манеәләри аша билән алтыајаглы трактор дүзәлдибләр. Диҝәр тәдгигатчылар шамағаҹынын гозасындакы кими ачылыб-өртүлән кичик гапаглары олан материал иҹад едибләр. Бу материалдан палтар ҝејинмиш адамын бәдән температуру тәнзимләнир. Автомобил истеһсалчылары бәдәни јүксәк аеродинамик хүсусијјәтләрә малик сандыг балығынын әсасында автомобил лајиһәси үзәриндә ишләјирләр. Диҝәр тәдгигатчылар исә јүнҝүл, ејни заманда даһа мөһкәм зиреһли палтар һазырламаг мәгсәдилә балыггулағы молјускаларынын амартизасија хүсусијјәтләрини өјрәнирләр.

Тәбиәтдә фајдалы вә өјрәнмәли чох шеј олдуғундан алимләр минләрлә мүхтәлиф биоложи системләри өзүнә дахил едән мәлумат базасы јаратмышлар. «Економист» журналында дејилир ки, алимләр бу мәлумат базасындан «өз лајиһәләриндә јаранан проблемләрин тәбии һәллини тапа биләрләр». Бу базаја дахил олунан биоложи системләр «биоложи патентләр» адланыр. Адәтән, патентин саһиби — јени идејанын вә ја ихтиранын она аид олдуғуну рәсми шәкилдә тәсдиг етдирән шәхс вә ја ширкәт олур. Ҝөрүн биоложи патентләрин мәлумат базасы һаггында һәмин журналда нә дејилир: «Биомиметиканын орижинал идејаларыны “биоложи патент” адландырмагла алимләр, бир нөв, тәбиәтин патентин саһиби олдуғуну етираф етмишләр»¹⁴.

Бу даһијанә фикирләри тәбиәт неҹә һәјата кечирә билиб? Бир чох алимләр тәбиәтин бу мөҹүзәләрини милјонларла ил давам едән тәкамүлүн ҹәһд вә сәһвләринә шамил едирләр. Диҝәр алимләр исә тамамилә башга ҹүр фикирләширләр. Микробиолог Мајкл Биһинин «Нју-Јорк Тајмс» гәзетинин 2005-ҹи ил 7 феврал тарихли сајында јаздығы сөзләрә диггәт јетирин: «[Тәбиәтдә һәр шејин] мүәјјән мәгсәдлә јарадылдығынын ајдын тәзаһүрү сајәсиндә садә, ејни заманда тәкзибедилмәз әсас ҝәтирмәк мүмкүндүр: әҝәр һансыса бир шеј өрдәјә охшајыр, онун кими јеријир вә ваггылдајырса вә әксини сүбут едән һеч  бир фикир ҝәтирилмирсә, бунун өрдәк олдуғуна шүбһә галмыр». Бу сөзләрлә о, нә демәк истәјир? «Бир шејин мүәјјән мәгсәдлә јарадылдығы ајдын ҝөрүнүрсә, буну данмаг дүзҝүн олмазды»¹⁵.

Әлбәттә, тәһлүкәсиз вә даһа чох функсијалы тәјјарә ганады јарадан мүһәндис иҹадына ҝөрә тәрифә лајигдир. Ејни шеји, даһа раһат палтар үчүн кејфијјәтли материал иҹад едән вә ја даһа гәнаәтли мүһәррик ихтира едән алимләр һаггында да демәк олар. Лакин мүәллифлик һүгугларыны позараг башгасынын фикрини вә ја ихтирасыны мәнимсәјән истеһсалчы ганун позунтусуна јол верир вә ҹинајәткар һесаб олунур.

Инди исә дүшүнүн: јүксәкихтисаслы мүтәхәссисләр өз лајиһәләриндә јаранан мүрәккәб проблемләри һәлл етмәк үчүн тәбиәтин даһијанә фикирләрини мәнимсәјирләр вә ејни заманда иддиа едирләр ки, бүтүн бунлар шүурсуз тәкамүлүн нәтиҹәсидир. Бу нә дәрәҹәдә мәнтигәујғундур? Әҝәр нәјинсә сурәти шүурлу мүһәндисин олдуғуна дәлаләт едирсә, бәс онда онун әсли һаггында нә демәк олар? Әслиндә ким даһа чох еһтирама лајигдир: тәҹрүбәли мүһәндис, јохса онун етдикләрини тәкрарлајан шаҝирд?

Һәр шејин мүәјјән мәгсәдлә јарадылдығыны ҝөстәрән чохсајлы сүбутлары нәзәрдән кечирдикдән сонра бир чох инсанлар Мүгәддәс Китабы јазанлардан бири олан һәвари Булусун нөвбәти сөзләрдә әкс олунан һиссләринә шәрик олурлар: «[Аллаһын] ҝөзәҝөрүнмәз кејфијјәтләри: әбәди гүдрәти вә илаһилији дүнја јаранандан бәри ајдын ҝөрүнүр вә јарадылмыш шејләр васитәсилә дәрк едилир» (Ромалылара 1:19, 20).