Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

¿Kunatsa kunayman Biblianakajj utji?

¿Kunatsa kunayman Biblianakajj utji?

¿Kunatsa Bibliajj kunayman arunakar jaqokipasiwayi? ¿Jichhak jaqokipasiwayki uka Biblianakajj yanaptʼistaspati, jan ukajj janicha? Uka Biblianakajja, kunjamsa qellqasiwayi uk uñakipañaw sum amuytʼañatak yanaptʼistani.

Kunapachasa ukat khitisa Biblia qellqayawayi uk nayraqat yatjjatañäni.

DIOSAW BIBLIA QELLQAYAWAYI

Bibliajj payaruw jaljasi. Nayrïrejja 39 libronakaniwa, uka libronakajja ‘Diosan qellqatanakapawa’ (Romanos 3:2). Diosajj jupat jan jitheqtiri jaqenakaruw Biblia qellqapjjañapataki amuytʼayawayi. Niya waranqa patak maranakanwa qellqasïna, 1513 (antes de Cristo [a.C.]) marat niya 443 (a.C.) marakama. Jilapartejj hebreo arutwa qellqasïna, ukatwa Hebreo Arut Qellqatanaka sasin uñtʼasi, yaqhepasti “Antiguo Testamento” sasinwa uñtʼapjjaraki.

Payïristi 27 libronakaniwa, uka libronakajja ‘Diosan arunakaparakiwa’ (1 Tesalonicenses 2:13). Diosaw Jesucriston yaqhep discipulonakapar uka libronaka qellqapjjañapataki amuytʼayawayi, niya sojjta tunka maranakanwa phoqachasïna, 41 marat 98 marakama. Jila partejja, griego arunwa qellqasïna, ukatwa Griego Arut Qellqatanaka sasin uñtʼasi, yaqhepasti “Nuevo Testamento” sasinwa uñtʼapjjaraki.

Diosan apayanit yatiyäwinakapajja, mä arunjja Bibliajj phoqatpachajj 66 libronakaniwa. Ukampis ¿kunatsa Bibliajj yaqha arunakaru jaqokipasiwayi? Uk kimsa toqet uñjañäni.

  • Jaqenakajja parlapki uka pachpa arupat liytʼapjjañapataki.

  • Biblia copiapkäna uka jaqenakan pantjatanakap askichañataki, ukat Diosajj qellqaykäna ukarjam jaqokipasiñapataki.

  • Jichhürun parlaski uka arunakarjam jaqokipañataki.

Uka kimsa toqet amuytʼasajja, kunjamsa pä Bibliajj jaqokipasiwayi uk jichhajj yatjjatañäni.

SEPTUAGINTA GRIEGA

Niya 300 (a.C.) maranjja, Bibliat yatjjattʼata judionakajj Hebreo Arut Qellqatanak griego aruruw jaqokipapjjäna. Uka qellqatajja, Septuaginta griega sutimpiw uñtʼasi. ¿Kunatsa jaqokipapjjäna? Griego aru parlapkäna uka judionakar yanaptʼañatakiw lurapjjäna, ukhamat ‘sagrado qellqatanakat’ yateqapjjañapataki (2 Timoteo 3:15).

Septuaginta qellqatajja, jan judiöpkäna uka jaqenakarus Bibliat yatjjatañatak yanaptʼarakïnwa. ¿Kunjamsa yanaptʼawayäna? Wilbert Howard profesorajja, akhamwa qellqäna: “Niya 50 maranakanjja, Septuaginta qellqatajja Cristiano Iglesianakankir Bibliapjamaw uñtʼasjjäna, uka Iglesian yatiyirinakapajja sinagoganakar sarasaw ‘Jesusajj Mesiasätap qellqatanakamp uñachtʼayapjjäna’” sasa (Hechos 17:3, 4; 20:20). Ukatwa judionakajj “Septuaginta griega qellqatat jan yatiñ munjjapjjänti” sasaw Frederick Bruce chachajj sarakïna.

Griego Arut Qellqatanaka katoqasajja, Jesusan discipulonakapajj Hebreo Arut Qellqatanakampiw, mä arunjja Septuaginta qellqatampiw mayachjjapjjäna, ukhamatwa jichhürun Bibliajj phoqatpach utjistu.

VULGATA LATINA

Bibliajj phoqachasjjäna ukhatjja, niya kimsa patak maranak qhepatwa Bibliat yatjjattʼat Jerónimo chachajj Biblia latín arur jaqokipäna, tiempompejj Vulgata latina sat sutimpiw uka qellqatar uñtʼasjjäna. Niyakejjay Bibliajj latín arur jaqokipasjjchïnjja, ¿kunatsa wasitat uka arur jaqokipasiñajj wakisïna? Mä qellqatanjja akham siwa: “Jerónimo chachajja jan sum jaqokipata arunaka, pantjat arunaka, ukat yaptʼat arunak askichañatakiw wasitat jaqokipawayäna” sasa (The International Standard Bible Encyclopedia).

Jerónimo chachajja, walja pantjatanaksa askichawaykchïnjja, Iglesiajja jukʼampiw pantjasiwayäna. Jupanakajj Vulgata latina qellqatakiw apnaqasiñapa sasaw arsupjjäna. Walja maranakaw jaqenakajj uka Bibliak apnaqapjjäna. Vulgata latina qellqatajja janiw jaqenakarojj Bibliat amuytʼapjjañapatak yanaptʼawaykiti, kunatejj tiempompejja jila parte jaqenakajj janiw latín aru parljjapjjänti.

YAQHA ARUNAKARUW JAQOKIPASIWAYARAKI

Ukañkamajja, yaqha arunakarurakiw Bibliajj jaqokipasjjäna. Sañäni, wali uñtʼat Peshitta siríaca qellqatajja, 400 maranakanwa jaqokipasiñ tukuyasjjäna. Ukampis taqe kasta jaqenakajj pachpa arunakapat Biblia liytʼapjjañapatakejja, 1300 maranakanwa wasitata jaqokipañataki chʼamachasipjjäna.

Inglaterra markanjja, 1300 tukuy maranakanwa John Wyclef chachajj taqe kasta jaqenakan amuytʼapjjañapatakejj Biblia inglés arur jaqokipawayäna. Uka qhepatsti, yatjjattʼatanakajja, Johannes Gutenberg chachan imprentapamp yanaptʼataw Europa toqen parlapkäna uka arunakar Biblia jaqokipapjjäna.

Kunapachatï inglés arur jaqokipat Biblianakajj waljajjäna ukhajja, yatjjattʼatanakajj janiw inglés arur jaqokipat Biblianakajj jukʼamp wakisjjeti sasaw amuyapjjäna. Ukampis 1700 maranakanjja, John Lewis tatakurajj akham qellqäna: “Qalltan parlktan uka arunakajja, qhepanakatjja janiw apnaqasjjeti, ukatwa nayra maranakan jaqokipasiwaykäna uka Biblianakajj wasitat uñakipasiñapa, jichhürunakan parlaski uka arunakarjam qellqasiñapataki, ukhamat taqe jaqenakas amuytʼapjjañapataki” sasa.

Jichhürunakanjja, Bibliat yatjjattʼatanakajj nayra qellqatanak uñakipañatakejj jukʼamp wakichtʼatäpjjewa. Kuna arunakantï Bibliajj qellqasiwayki ukjja jukʼamp sumwa yatjjatasjje, ukat nayra tiempon qellqaskäna, uka qellqatanakwa aka qhepa maranakan jikjjatasiwayi. Uka yanaptʼanakampiw sum jaqokipasjjaspa.

Kunayman Biblianakanïñajj wal yanaptʼistaspa, ukampis kawkïr Bibltï apnaqkañäni uk sum amuytʼasiñasa. * Maysa toqetjja, Biblia jaqokipirinakajj Diosar wal munasipjjatap layku wasitat sum uñakiptʼasa, jaqokipapjje ukaw wal yanaptʼistu.

 

^ Párrafo 24 Jukʼamp yatjjatañatakejja, Yatiyañataki julio 1, 2008 revistan “¿Kunjamatsa mä suma Biblia jikxatsna?” siski uka yatichäwi uñjjattʼäta.