Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

¿KUNJAMATSA ESTRÉS USUMPEJJ JAN AYNACHTʼKSNA?

Estresampi jan aynachtʼañatakejj ¿kunas yanaptʼiristamjja?

Estresampi jan aynachtʼañatakejj ¿kunas yanaptʼiristamjja?

Estresampi jan aynachtʼañatakejj jan usuntañatakiw cuidasiñama, mayninakampis sumwa apasiñama, kunanak lurañs amtta, jakäwiman kunanakas nayrankañapa taqe ukanakatwa amuytʼasiñama. Estresampi jan aynachtʼañatakisa, jan sint estresatäjjañatakisa Biblian kawkïr ewjjtʼanakapas yanaptʼiristam ukwa aka yatichäwin jikjjatäta.

Kunatï qharürojj paskani ukat jan sint llakisimti

“Jan qharürut llakisipjjamti, qharürojj yaqha llakinakaw utjarakini” (MATEO 6:34).

Kamsañsa muni. Llakisiñajj utjakipuniwa. Ukampis jichhürutakwa llakisiñama, janiw kunatï qharürojj paskani ukat sint llakisiñajj walïkiti.

  • Maynejj estresatäki ukhajja, llakisjjakispawa. Ukhamajj ¿kun lurañas walïspa? Maya, taqeniw mä jukʼaksa estresastanjja, ukwa amuyañama. Ukampis kuntï jan lurirjamäkta ukat sint llakisïta ukhajja, jukʼampikiw estresasjjäta. Paya, awisajj inamayakiw mä kunats wal llakistanjja, ukampis janiw ukhampun paskiti, ukwa amtañama.

Kuntï jan lurirjamäkta uk amuytʼasim

‘Alajjpachat jutki uka yatiñajja, amuytʼiriwa’ (SANTIAGO 3:17).

Kamsañsa muni. Janiw taqe kun sinti cheqapar lurasiñap suyañamäkiti. Qhawqtï lurirjamäkta ukakwa lurañama, janirakiw mayninakarus qhawqtï lurirjamäpki ukat jukʼamp lurapjjañap mayiñamäkiti.

  • Humilde chuymanïñamawa, janiw jumasa ni mayninakas taqe kunpun lurañ puedipkasmati, ukwa amuytʼasiñama. Ukham luräta ukhajja, jumasa mayninakas kusisitäpjjätawa, kuntï lurapkäta ukas sumakiw lurasini. Maysa toqetjja, lartʼasir jaqëñamarakiwa. Pantjasitanakasat lartʼasiñasa, jan coleratäñataki jan llakisiñatakiw yanaptʼistu.

Kunas estresaytam uk amuytʼasim

‘Amuytʼasiri jaqejj janiw mäki coleraskiti’ (PROVERBIOS 17:27, TNM).

Kamsañsa muni. Llakisiñasa colerasiñasa ukat yaqha ukhamanakasa, janiw qhan amuytʼasiñatak yanaptʼkistuti. Ukhamajj jan mäki colerasiñatakiw chʼamachasiñama.

  • Kunas estresasiytam, estresasisajj kunsa lurta ukwa amuyañama. Sañäni, estresasitäkta ukhajj kunanaksa lupʼta, kunjamsa jikjjatasta, kamachtasa ukanakwa amuytʼasiñama. Ukanakjja, qellqtʼasirakismawa. Estresasisajj kuns lurta uk sum yatisïta ukhajja, janiw sinti estresatäjjätati. Kunanakatï aynachtʼayktam ukanak kunjamsa chhaqtayasma ukwa amuytʼañamaraki. Jan chhaqtayañ puedkstajja, ukanakampi jan sinti estresasiñatakiw chʼamachasiñama. Sañäni, tiempomsa kuntï lurañamäki uksa sumwa organistʼasiñama.

  • Niyakejjay mä kuns jan mä pachpak amuykstanjja, janiw taqenis mä pachpampik estresasktanti. Ukhamajj mä problemat jan mä pachpak amuyamti. Inas akanak lurchisma:

    1. Janiw mayninakat jankʼak jan walinak amuyañamäkiti. Ukatakejj filsa luraskasma ukham sañäni, mayniw juma nayraqatar manti. ‘Ukham luratapajj janiw walïkiti’ sasin jankʼak amuyäta ukhajja, colerätawa. Antisas ‘janiw aleqat ukham lurkpachati’ sasin amuyañaw jan colerasiñatak yanaptʼiristam.

    2. Mä problematjja, janiw jan walinakak amuyañamäkiti. Sañäni, avionat viajiñatak wali jaya suyañamächi, jan ukajj doctoramp uñjayasiñatak suyañamächi ukhajja, suyañkamajj mä qellqatwa liyisma, mensajenakwa liyirakisma jan ukajj yaqha ukhamanakwa lurasma.

    3. Phoqatpachwa yatiñama. Akham jisktʼasim: “¿Qharürusa mä semanas uka problemat pachpakti amuyaskäjja?” sasa. Kawkïr problemas sinti jan wali, kawkïris janiraki uk sum amuytʼasiñwa yateqañama.

Sum organistʼasim

“Taqe kunsa wali suma, yäparu lurapjjam” (1 CORINTIOS 14:40).

Kamsañsa ukajj muni: Taqe kun yäparu, suma ordentʼat lurañatakiw chʼamachasiñama.

  • Taqeniw lurañanakas sum lurañ muntanjja. Lurañanak qhepatakik jaytasajj janiw yäpar lurjjsnati, antisas jukʼampikiw estresasjjsna, walja lurañanakaw qhepat utj-jjestaspa. Akanak lurañaw yanaptʼiristam:

    1. Mä horario waktʼayasim, ukarjam lurarakim.

    2. Kunas lurañanakam phoqañatak jarkʼtam uk amuytʼasim, ukat jan ukham mayamp lurañatak chʼamachasim.

Jan trabajoruk sint chuym uchamti

“Mä jukʼa samartʼañajja askiwa, pä chʼama qaritat sipansa, thayaru katthapiñ munasa” (ECLESIASTÉS 4:6).

Kamsañsa muni. Trabajoruk sinti chuyma uchirinakajja, kuna askinaksa trabajopamp jikjjatapjje ukampi kusistʼañatakejj janiw tiemponïpkisa ni chʼamanïpkisa.

  • Trabajorusa qollqerus janiw chuym sint uchañamäkiti. Walja qollqenïñajj janiw kusisitäñatakisa ni jan sinti estresatäjjañatakis yanaptʼkiti. Jan ukasti jukʼampiw estresasisma. Eclesiastés 5:12 qellqatajj akham siwa: “Qamirirojja janiw ikiykiti qamir yänakapajja” sasa. Ukhamasti qhawqhatï utjktam ukarjamakiw gastañama.

  • Kunanak lurañatï gustktam ukanak lurañatakejja tiemp apstʼasiñamawa. Ukaw jan estresatäjjañatak yanaptʼiristam. Ukampis kunanakatï yanaptʼkiristam ukanakwa lurañama, televisión uñchʼukiñasa ukat yaqha ukhamanakas janiw sint yanaptʼkiristamti.

  • Janiw celulararusa, ni yaqha ukhamanakarus chuym sint uchañamäkiti. Janirakiw mensajenaksa redes sociales ukanaks sapakut uñañamäkiti. Trabajo tukuyatar masinakamajj trabaj toqet mensajenak apayanipjjätam ukhajja, jan wakiskirïkchi ukhajj jan uka mensajenak liyimti.

Jan usuntañatak cuidasim

‘Ejercicio lurañajj yanaptʼistuwa’ (1 TIMOTEO 4:8).

Kamsañsa muni. Ejercicio lurañajj jan usuntañatakiw yanaptʼistu.

  • Kunatï cuerpomar yanaptʼkaspa ukwa lurañama. Ejercicio lurañajj estresamp jan aynachtʼañatakiw yanaptʼiristam. Chʼamañchtʼkir manqʼanakwa manqʼañama, horasaparuw manqʼañamaraki. Ukatjja, sumwa ikiñama.

  • Janiw cigarro fumañamäkiti, janirakiw drogasiñamäkiti, ni alcoholsa umañamäkiti. Ukanakajj mä ratutakikiw llakinakam armayiristam. Ukampis tiempompejja, jukʼampiw estresasjjasma jan ukajj usuntjjasma, janirakiw qollqes utj-jjeristamti.

  • Jan estresatäjjañatak jan kunas yanaptʼjjätam ukhajja, doctoraruw sarañama. Doctorampi yanaptʼayasiñ janiw phenqʼasiñamäkiti.

Kunas wali wakiskiri uk amuytʼam

“Kunatejj wali wakiskirïki uk amuyapjja[m]” (FILIPENSES 1:10).

Kamsañsa muni. Kunas jumatakejj wali wakiskiri ukwa amuytʼañama.

  • Lurañanakamat kawkïris wali wakiskiri ukwa nayraqat qellqtʼasiñama. Ukaw kawkïrinakas nayraqat lurañajj wakisispa, kawkïrinaksa qhepat lurasma jan ukajj mayninakampi yanaptʼayasisma ukanak amuyañatak yanaptʼätam. Kawkïrinaksa jan lurjjasma uk amuyañatakis yanaptʼarakïtamwa.

  • Kunanaksa sapürojj lurta qhawqha tiempos lurta ukanakwa semanan qellqtʼasisma. Ukjjarojja, kunjamsa tiempom jan ina chʼusar aptʼkasma ukwa amuytʼasiñama. Kunanaksa lurta qhawqha tiempos lurta uk sum amuyañajja, jan sint estresatäjjañatakiw yanaptʼätam.

  • Samartʼañatak tiempo apstʼasim. Mä jukʼsa samartʼäta ukhajja, janiw sinti qaritäjjätati, janirakiw sinti estresatäjjätasa.

Yanaptʼayasim

“Llakejj jaqerojj mayjtʼayiwa; suma arusti kusisiyiwa” (PROVERBIOS 12:25).

Kamsañsa muni. Munasiñampi, khuyapayasiñampi parljjayapjjeristam ukhajja, chʼamañchtʼiristamwa.

  • Kunjamsa jikjjatasta uk confiykay amigomar cuenttʼam. Inas jumatakejj mä problem askichañajj wali chʼamjamächi, ukampis amigomaw kunsa lurasma, kunjamsa askichasma uk amuyañatak yanaptʼiristam. Llakinakam cuenttʼäta ukhajja, sumakiw jikjjatasjjäta.

  • Yanaptʼwa mayiñama. Lurañanakam maynimpiw yanaptʼayasisma jan ukajj mayniruw uk lurañapatak mayisma.

  • Trabajir masinakamat inas maynejj estresasiystam, uk askichañatakejj chʼamachasiñamawa. Sañäni, luratanakapat kunas chuym ustʼaytam ukwa munasiñampi ukat wali amuyump jupar sañama (Proverbios 17:27). Sisjjäta uka qhepat pachpakïskani ukhajja, inas jupampejj jan sinti chikachasiñamajj wakisjjchiniti.

Diosat yatjjatapunim

“Kusisiñanïpjjew Diosat yatjjatañajj kunja wakiskirisa uk amuyasirinakajja” (MATEO 5:3).

Kamsañsa muni. Jaqejj janiw manqʼanïña, isinïña, utanïñak munktanti, jan ukasti Diosat yatjjatañaw wali wakiskiriraki. Kusisitäñatakejj ukwa amuyañasa, ukarjamaw lurañasaraki.

  • Orasiñajj wal yanaptʼistaspa. Llakinakas Jupar cuenttʼañaswa Diosajj muni, jupajj jumat wal llakisi (1 Pedro 5:7). Orasiñasa kunatï yanaptʼkiristam ukanakat lupʼiñasa sum jikjjatasiñatakiw yanaptʼätam (Filipenses 4:6, 7).

  • Kunatï Diosar jakʼachasiñ yanaptʼkiristam uka qellqatanakwa liyiñama. Kawkïr textonakattï aka revistan yatjjatktan ukanakajj Bibliankiwa. Ukanakajj Diosat yatjjatañajj kunja wakiskirisa uk amuyañatakiw qellqasiwayi. Biblian uka yatichäwinakapaw ‘yatiñanïñatakisa’ ‘amuytʼasirïñatakis’ yanaptʼätam (Proverbios 3:21, TNM). Biblia liyiñatakejj ¿chʼamachasismati? Inas Proverbios librot qalltchisma.