Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

MAYNEJJ JIWJJE UKHAJJA ¿KUNAS YANAPTʼISTASPA?

Llakimp jan aynachtʼañatakejja ¿kunanak lurañas yanaptʼiristam?

Llakimp jan aynachtʼañatakejja ¿kunanak lurañas yanaptʼiristam?

Maynin jiwatapat jan sint llakisiñatakejj walja ewjjtʼanakaw utji, ukanakat yaqhepajj yanaptʼistaspawa, yaqhepajj janiraki. ¿Kunatsa? Kunjamtï pasïr yatichäwin uñjawayktanjja, maynejj jiwjje ukhajj janiw taqenis mä igualak llakisktanti. Ukatwa kunatï maynir yanaptʼkaspa ukajj yaqhar jan yanaptʼkaspati.

Ukampis mä qhawqha ewjjtʼanakaw utji, ukanakajj waljaniruw yanaptʼawayi. Yatjjattʼat jaqenakas uka ewjjtʼanakampiw llakitanakar yanaptʼapjje, ukanakajj nayratpachaw Biblian qellqatäjjäna, uka librojj wali yatiñan arunakaniwa.

1) FAMILIARANAKAMAMPI AMIGONAKAMAMPIW YANAPTʼAYASIÑAMA

  • “Maynin jiwatapat jan sint llakisiñatakejja, familiampi amigonakamp yanaptʼayasiñaw jukʼamp wakiskirejja” sasaw yaqhep yatjjattʼatanakajj sapjje. Ukhamäkchisa, inas jumajj yaqhanakat jitheqtañ munchisma, yanaptʼañ munapktam ukanakatakis coleraschisma. Ukham jikjjatasiñajj janiw jan walïkiti.

  • Janis taqe horasan maynimp chikäñamajj wakiskchejja, janirakiw saparstʼañamäkiti. Inas qhepat mayninakan yanaptʼap munchïta. Ukhamajj kunanakansa yanaptʼayasiñ munasma, kunanakansa janiraki uk suma arunakampiw sañama.

  • Kunjamäsktasa ukarjamaw qhawqha tiempos mayninakampïñ munta, qhawqha tiempos sapakïñ munarakta uk amuytʼasiñama.

BIBLIAJJ KAMSISA: “Mayni sapat sipansa paniniw jukʼamp askejja [...]. Maynitejj jupanakat liwischi ukajja, mayniwa wayti” (Eclesiastés 4:9, 10).

2) MANQTʼASIÑAMAWA, EJERCICIONAKSA LURAÑAMARAKIWA

  • Maynin jiwatapat jan sint llakisiñatakejja, sano manqʼanak manqtʼasiñaw yanaptʼätam. Ukhamajj jukʼa grasan manqʼañanaka, frutanaka, verduranakwa manqtʼasiñama.

  • Walja uma umtʼasiñamawa.

  • Manqʼat jan awtjkätam ukhajja, urun walja kutiw mä jukʼaksa manqtʼasiñama. Kuna qollanak umañas yanaptʼiristam ukwa doctorar jisktʼasirakisma. *

  • Sarnaqañasa ejercicionak lurañasa, jan sint llakisiñatakiw yanaptʼiristam. Ejercicionak lurkasajja, familiaraman jiwatapat kuna cambionakas utjani uka toqetwa lupʼisma, jan ukajj yaqha toqenakatwa lupʼirakisma.

BIBLIAJJ KAMSISA: “Janiw khitis pachpa cuerpoparojj kunäkipans uñiskiti, antisas manqʼayiwa, wali munasiñampiw uñjaraki” (Efesios 5:29).

3) SUM IKTʼASIÑAMAWA

  • Sum iktʼasiñajj wali wakiskiriwa. Yamas jiwirin familiapatakejj jukʼamp wakiskiriwa. Wali llakitäpjjatap laykojja, jupanakajj jukʼamp qaritäpjjaspawa.

  • Cafeinan umañanaksa alcoholan umañanaksa, janiw sint umañamäkiti, ukanakajj janiw sum iktʼasiykistuti.

BIBLIAJJ KAMSISA: “Mä jukʼa samartʼañajja askiwa, pä chʼama qaritat sipansa, thayaru katthapiñ munasa” (Eclesiastés 4:6).

4) KUNAS YANAPTʼIRISTAM UK JUMAPACHPAW AMUYTʼASIÑAMA

  • Maynejj jiwjje ukhajja, janiw taqenis mä igualak llakisktanti, ukatwa kunas yanaptʼiristam uk jumapachpa amuytʼasiñama.

  • Yaqheparojja, yaqhanakamp parltʼañaw jan sint llakisiñatak yanaptʼi. Yaqhepajj janirakiw yaqhanakamp parlañ munapkiti. Yatjjattʼat jaqenakajja, jachañasa yaqhanakamp parlañasa, kunjamsa maynir yanaptʼaspa uka toqet may maywa amuyapjje. Jumatï llakimat yaqhamp parlañ munsta ukhajja, mä munat amigomampiw jukʼat jukʼat parlañ qalltasma.

  • Yaqhepajj wal jachapjje, yaqhepasti jukʼakwa jachapjjaraki.

BIBLIAJJ KAMSISA: “Chuymawa jupan pachpa llakisitapjja yatisi” (Proverbios 14:10).

5) JANIW VICIONAKAR YATINTAÑAMÄKITI

  • Yaqhepajja, jiwat familiarapat jan sint llakisiñatakejj alcoholan umañanakwa umapjje, jan ukajj drogasipjjewa. Uka vicionakajj mä ratutakikiw jaqenakar kusistʼayi, kunayman jan waltʼäwinakaruw aparaki. Ukhamajj ukanak lurañat sipansa, kunatï cheqpachapun yanaptʼkiristam ukwa lurañama.

BIBLIAJJ KAMSISA: “Kunanakatï cuerposarus amuyusarus qʼañuchki ukanakat qʼomachasipjjañäni” (2 Corintios 7:1).

6) JANIW INA CHʼUSAR TIEMPO APTʼASIÑAMÄKITI

  • ¿Kun lurañas waljanir yanaptʼawayi? Awisajj llakipat parlapjjchisa jachapjjchisa, yaqha lurañanak lurañatakiw tiempo apstʼasipjjaraki.

  • Yaqha amigonak uñtʼañasa, amigonakamar jukʼamp jakʼachasiñasa, yaqha lurañanak lurañ yateqañasa, mä jukʼa kusistʼañasa, jan sint llakisiñatakiw yanaptʼiristam.

  • Tiempompejj jiwirit sinti llakisiñat sipansa, yaqhanak lurañaw jumatakejj nayrankani. Ukaw nayrar sartaskatam uñachtʼayani.

BIBLIAJJ KAMSISA: “Taqe kunas horasanikiwa [...]: Jachañ horasa, laruñ horasa. Llakisiñ horasa, fiestankaña horasa” (Eclesiastés 3:1, 4).

7) LURAÑANAKAM LURASKAKIÑAMAWA

  • Kunanaktï nayrajj lurirïkayäta ukanak lurañatakiw chʼamachasiñama.

  • Horasaparutï ikïta, trabajtʼäta, yaqha ukhamanaksa lurarakïta ukhajja, jukʼat jukʼatwa nayrjam jakasjjäta.

  • Kunatï yanaptʼkiristam uk lurañajja, jan sint llakisiñatakiw yanaptʼätam.

BIBLIAJJ KAMSISA: “Jakañapatsti janiw sinti Ilakiskaniti, Diosaw kusisiñampi chuymapar phoqtʼi uka layku” (Eclesiastés 5:20, Aymar Biblia).

8) JANIW WALI WAKISKIR AMTANAKAR JANKʼAK PURIÑAMÄKITI

  • Waljaniw familiapat maynejj jiwjje ukhajja, wali wakiskir amtanakar jankʼak puriñ yatipjje, ukat qhepatakwa arrepentisipjje.

  • Janïr yaqha utar sarjjañ amtkasasa, yaqha trabajo janïr thaqkasasa, jiwirin cosasanakap janïr tukjkasasa, mä qhawqha tiempo suytʼañamawa.

BIBLIAJJ KAMSISA: “Suma amuytʼampi kuna amtäwinaka wakichatasa sumakiwa phoqhasi, ukampis mäki wakichata amtäwinakajja aynachtʼañaruwa puriyi” (Proverbios 21:5).

9) JANIW FAMILIARAMAT ARMASIÑAMÄKITI

  • Kunanakatï jiwat familiarapar amtaykaspa ukanak lurañaw waljanirojj yanaptʼi.

  • Jiwat familiaraman fotonakapsa cosasanakapsa, fácil uñjkañ cheqaruw usktʼasisma. Jan armkañ fechanaksa, mä cuadernoruw qellqtʼasisma. Ukaw jupat jan sint llakisiñatak yanaptʼiristam.

  • Familiaramar amtayktam uka cosasanakjja, sum imasiñamawa, jan sint llakitäjjäta ukhaw ukanak uñjjattʼasma.

BIBLIAJJ KAMSISA: “Uñtam qhepa toqeru, amuythapisirakim nayra maranakatsa” (Deuteronomio 32:7).

10) MÄ JUKʼA KUSISTʼAÑATAKIW TIEMPO APSTʼASIÑAMA

  • Inas vacacionat mistchisma.

  • Janitï uk lurañajj jumatakjamäkchi ukhajja, chuym qhanartʼayasiñatakiw mä uruksa jan ukajj pä ursa tiempo apstʼasisma. Inas viajchisma, museonakar sarchisma, jan ukajj amigonakamampiw pasiytʼir sararakisma.

  • Lurañanakam mä jukʼa mayjtʼayañas yanaptʼarakiristamwa.

BIBLIAJJ KAMSISA: “Jutapjjam, yaqha cheqar sarañäni, mä chʼusa lugararu, ukhamat mä jukʼa samartʼañataki” (Marcos 6:31).

11) YAQHANAKARUW YANAPTʼAÑAMA

  • Yaqhanakar yanaptʼañajja, jukʼamp kusisit jakasiñatakiw yanaptʼätam.

  • Familiaraman jiwatapat llakitäpki ukanakaru, mä arunjja, amigonakamaru familiaranakamaruw nayraqat yanaptʼasma. Jupanakajj kunja llakitäpjjesa uka toqetwa maynimp parltʼasiñ munasipkaspa.

  • Yaqhanakar yanaptʼañasa chuymachtʼañasa, wasitat kusisitäñatakiw yanaptʼätam.

BIBLIAJJ KAMSISA: “Katoqañat sipansa churañanwa jukʼamp kusisiñajj utji” (Hechos 20:35).

12) KUNAS NAYRANKAÑAPA UKWA AMUYTʼASIÑAMA

  • Familiaraman jiwatapajja, kunas jakañ vidan nayrankañapa uk amuytʼasiñatakiw yanaptʼiristam.

  • Kunanaksa jakäwiman luraskta ukwa amuytʼasiñama.

  • Wakischi ukhajja, kunas nayrankañapa uk amuytʼasisajj ukarjam lurañatakiw chʼamachasiñama.

BIBLIAJJ KAMSISA: ‘Kusisiñaru sarañat sipansa, jiwirin utapar sarañaw jukʼamp walejja. Jiwañajj taqe jaqenakan tukuyäwipawa, ukwa jakirinakajj amuytʼasipjjañapa’ (Eclesiastés 7:2).

Qhana arunjja, janiw familiaramar jankʼak armkätati. Ukampis aka yatichäwin uñjawayktan uka ewjjtʼanakarjam lurañajja, waljaniruw yanaptʼawayi. Cheqas walja yanaptʼanaka ewjjtʼanakaw utjaspa, ukampis jumatï aka 12 ewjjtʼanakarjam lurañatak chʼamachasïta ukhajja, janiw jiwat familiaramat sint llakisjjätati.

^ Párrafo 13 ¡Sartapjjañäni! sat aka revistajj janiw kunjamsa qollayasiñama uk siskiti.