Blessing * oo i lobo Ulaya ki gen ni ebitiyo macalo layub wic. Ento kidiye me tic macalo malaya i nge gone pi nino apar kun kare ducu nongo kitye kaketo bure magwar ni kibiwano jo ma ganggi.

Jo ma gumako Blessing onongo gimito ni en oti euro 200 me o i 300 dyewor acel acel me culo banya me euro 40,000 ma dako ma loyo wi ot malaya ongolo i wiye pi cente ma kiculo me nonge karatac kacel ki me cito i lobo Ulaya. * Blessing owacci, “Pol kare onongo agoyo pulan me lwi, ento onongo alworo gin ma gubitimo i kom lupacona. Adoko mabuc.” Gin mutimme i kom Blessing rom ki gin ma tye ka timme i kom dano ma romo milion angwen ma gubedo opii ma kitiyo kwedgi calo malaya.

Cokcok mwaki 4,000 mukato angec, omegi Yucepu gucate woko. En odoko opii i ot pa ngat mo ma rwomme dit adada i lobo Ejipt. Ladit pa Yucepu pe otere marac i acakkine kit ma otimme kwede i kom Blessing. Ento i kare ma en okwero buto ki dako pa laditte, dako-ni okok gobagoba ni Yucepu mito buto kwede tektek. Kibolo Yucepu i buc dok kitweyo tyene ki nyor kun kirwako atego me nyonyo i ngute.—Acakki 39:1-20; Jabuli 105:17, 18.

Yucepu obedo opii me kare macon; Blessing obedo opii me kare-ni, i cencwari me 21. Ento gin weng gupoto i cing jo ma cato dano, biacara ma kitero iye dano calo jami acata dok pe giparo pi gin mo mapat ki nongo cente.

Lweny aye onongo obedo yo mayot loyo pi rok mapol me nongo opii. Kiwaco ni Kabaka me Ejipt ma nyinge Thutmose III odwogo ki mabuc 90,000 i  kare mo ma en olwenyo i kom lobo Kanaan. Jo Ejipt oketogi me tic calo opii me golo lonyo ki i te ngom, gedo templu, ki tongo yo pii.

I te loc pa Roma, lweny bene oweko gunongo opii mapol ata, dok miti me nongo opii aye i kare mogo otugo lweny. Kibyeko ni i cencwari me acel, nucu pa jo ma gibedo i Roma onongo gitye opii. Pol pa opii pa jo Ejipt ki jo Roma onongo kitiyo kwedgi marac atika. Opii ma gitiyo me kwinyo lonyo ma i te ngom i lobo Roma onongo pol kare girii mwaka 30 keken ci gito woko.

Ka kare woto ki kato, tero opii i yo marac omedde ameda. Cakke i cencwari me 16 me o 19, cato jo me Afrika i opii i lobo Amerika obedo biacara ma onongo kelo lim madwong loyo i wi lobo. Ripot mo pa UNESCO wacci: ‘Kibyeko ni kimako dok kicato co, mon, ki lutino ma welgi tye i kine ka milion 25 me o 30.’ Dano alip miya mapol guto i kare me ngolo Nam me Atlantic. Laco ma nyinge Olaudah Equiano, ma tye i kin opii ma gubwot owacci: “Dange pa mon, cur pa dano ma dong cok to, onongo miyo pinye bedo malik ma pe tite.”

Tye me cwercwiny ni, tim me opii pe obedo can malit ma dano gulimo i kare mukato keken. Dul ma neno lok kom lutic, International Labour Organization wacci co, mon ki lutino ma romo milion 21 pud gitiyo macalo opii i kare-ni kun pe kiculogi nyo kiculogi cente manok keken. Opii me kare-ni gitiyo i ka golo lonyo ma i te ngom, i cuma ma dano tiyo iye tic alany pi cawa malac ento culle tidi, ka ma kiyubo iye matafali, ka ma dano cate iye me timo tim me malaya, ki i gangi pa dano. Kadi bed cik kwero kodi tic magi, wel opii magi tye ka medde ameda.

Tim alany ma kitimo i kom opii oweko opii mapol gulwenyo me bedo agonya. I cencwari me acel K.M.P., oteka lweny ma nyinge Spartacus kacel ki opii ma romo 100,000 gujemo i kom ker me Roma ento giloyogi woko. I cencwari me 18, opii ma gitye i cula nam me Hispaniola gujemo i kom jo ma loyogi. Can malit ma opii magi gulimo i poto tyang otugo lweny ma orii pi mwaka 13, i agikkine opii gunongo loc ken macalo lobo Haiti i mwaka 1804.

Ento, a pa jo Icrael ki i lobo Ejipt obedo bwot pa dano ki i opii ma pud dong ocobbe i yo me aura loyo ducu. Dano milion adek—ma rom ki dano me lobo acel—kigonyogi ki i opii i lobo Ejipt. Gin onongo  gupore me bedo agonya. Baibul otito ni kwogi i lobo Ejipt onongo tek pien “i dog ticgi ducu giridogi ki tic magwa.” (Nia 1:11-14) Parao mo acel bene ogolo rukca ni kinek lutino co ma pud kinywalogi anywala wek jo Icrael pe gunya tutwal.—Nia 1:8-22.

Gonyo Luicrael ki i opii ma onongo gitye iye obedo pat pien Lubanga kikome aye olwenyo pigi. Lubanga owaco bot Moses ni, “I ada angeyo cannegi.” Omedde ni, “Abino piny ka larogi.” (Nia 3:7, 8, Katoli Baibol) Nio wa tin, Lujudaya ma i twok lobo lung gikwero nino me Kato mwaka ki mwaka me po pi gin mutimme.—Nia 12:14.

Baibul waco ni, Jehovah “Lubanga pe mito gingol kop ki goba ma nongo lokke pe tye atir,” dok cuko cwinywa ni en pe elokke. (2 Tekwaro 19:7; Malaki 3:6) Lubanga ocwalo Yecu me “tito bot jo ma tye i opii ni gibigonyogi . . . , me gonyo jo ma giunogi wek gucit ki kuc.” (Luka 4:18) Man mono te lokke ni gibigonyo opii ducu ma i lobo-ni? Pe kumeno. Kicwalo Yecu me gonyo dano ki i opii me bal ki to. Lacen en owacci: “Lok me ada bigonyowu.” (Jon 8:32) Kadi wa i kare-ni, lok ada ma Yecu opwonyo gonyo dano i yo mapol.—Nen bok ma wiye tye ni “ En Obwot ki i Opii Mapat.”

Tye ni, Lubanga okonyo Yucepu ki Blessing me bwot ki i opii i yo mapatpat. Itwero kwano lok i kom Yucepu i cura 39 me o 41 i buk me Baibul ma kilwongo ni Acakki. Yelle pa Blessing me bedo agonya bene pe obedo yot.

I kare ma kiryemo Blessing woko ki i lobo acel me Ulaya, en okobo i lobo Spain. Ki kunnu, orwatte ki Lucaden pa Jehovah ci kicako kwano Baibul kwede. I nge moko tamme me kwo i yo matir, en oweko tic malaya, onongo tic mukene ci oloko ki dako ma loyo wi malaya ni odwok banya ma en culo dwe ki dwe-ni piny. Nino mo acel, dako-ni ogoyo cim bot Blessing. En owacci emito ngolo banya pa Blessing woko dok okwayo kicane. Ngo mutimme? En bene kara onongo ocako kwano Baibul ki Lucaden pa Jehovah! Blessing owacci, “Lok ada gonyo dano i yo me aura.”

Cwiny Jehovah ocwer matek i kare ma jo Icrael gideno can macalo opii i lobo Ejipt; myero obed ni cwinye cwer i yo acel-li ka neno bal ma dano timo i kare-ni. Ada, giko tim me opii ducu mito alokaloka madit i lobo-ni. Ento Lubanga ocikke me kelo alokaloka ma kit meno. “Macalo en yam ociko, watye ka kuro polo manyen ki lobo manyen, ka ma kit ma atir bedo iye.”—2 Petero 3:13